رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی گفت: هر واحد فرسوده یا مسئله‌دار را نباید احیاء کرد، عمر بعضی از صنایع به سر آمده و باید به فکر صنایع آینده باشیم. به گزارش قلم پرس به نقل از خبرگزاری فارس،رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی می‌گوید: اگر به دنبال کسب بازارهای جهانی هستیم باید به دنبال […]
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی گفت: هر واحد فرسوده یا مسئله‌دار را نباید احیاء کرد، عمر بعضی از صنایع به سر آمده و باید به فکر صنایع آینده باشیم.
به گزارش قلم پرس به نقل از خبرگزاری فارس،رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی می‌گوید: اگر به دنبال کسب بازارهای جهانی هستیم باید به دنبال بهترین تکنولوژی باشیم؛ چرا که اگر فقط با اتکاء بر بازار داخلی، تکنولوژی انتخاب شود شاید چندان بهینه نباشد؛ بنابراین تاکید می‌کنم هدف سرمایه‌گذار ما حتما باید حضور در بازارهای جهانی باشد که الزاما تکنولوژی روز و آینده دنیا را تدارک ببیند.
داوود بهبودی درون‌زایی تکنولوژی را بسیار مهم می‌داند و توضیح می‌دهد: ما باید بتوانیم واحدهای تولیدی خود را به موقعیتی برسانیم که دارای تکنولوژی درون‌زا برای تولید محصولات باشند؛ دانش و تکنولوژی را می‌توان وارد کرد ولی اگر این دانش را درون‌زا نکنیم همواره محتاج واردات تکنولوژی خواهیم بود و وقتی محتاج هستیم در مقاطعی می‌توانیم در شرایط مطلوب قرار بگیریم و بعد از طی آن مقطع دوباره جایگاه خود را از دست می‌دهیم.
در ادامه مشروح گفت‌وگوی فارس با داوود بهبودی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان در ارتباط با وضعیت تکنولوژی در استان و کشور تقدیم حضور می‌شود:
سوال: لطفا در ابتدا توضیحاتی را در مورد ارتباط تکنولوژی و رقابت‌پذیری کالاهای تولیدی صنایع ارائه فرمایید.
تکنولوژی یک دانش ضمنی انباشته است که به ایجاد پیوند بین عوامل مختلف برای تولید کالا یا خدمات مورد نیاز مصرف انسان می‌پردازد. ممکن است امروز بتوانیم در عرصه تجارت بین‌الملل بهترین کالا را تولید کنیم؛ اما اگر نتوانیم تکنولوژی خود را بهنگام و بروزرسانی کنیم و به مرحله نوآوری و خلاقیت نرسیم، بهترین بودن خود را به تدریج از دست خواهیم داد؛ چرا که دیگران به سرعت در حال رقابت با ما هستند و منتظر ما نمی‌مانند و تکنولوژی هم در یک مسیر پویایی قرار دارد که هر روز و هر لحظه پیشرفت می‌کند.
در عرصه تولید، روابط پیچیدهای بین عوامل تولید برقرار و منجر به تولید کالاها، ارائه خدمات و اختراع کاربردهای جدید و افزودن آن‌ها می‌شود؛ بنابراین ارتباط تکنولوژی و رقابت‌پذیری کاملا مستقیم و در هم تنیده است؛ یعنی اگر بخواهیم صنعت ما به طور موفق در تجارت جهانی رقابت کند و به عبارت بهتر به سطح رقابتمندی برسد، باید تکنولوژی را متناسب با شرایط تنظیم و به روز کنیم و ارتقاء دهیم؛ البته رقابتمندی فقط تابعی از تکنولوژی نیست و متأثر از عوامل مهم دیگری هم هست و ابعادی مثل فضای کسب و کار، قوانین و مقررات، فرهنگ کاری و .. نیز می‌توانند در این زمینه تأثیر زیادی داشته باشند.
**درون‌زا بودن تکنولوژی منجر به تعمیق آن و در نتیجه تولید کالاهای باکیفیت و جدید می‌شود
سوال: به نظر شما چطور باید در جهت تعمیق تکنولوژی داخلی و حمایت از کالای ایرانی قدم برداشت؟
در خصوص تعمیق تکنولوژی باید به بحث درون‌زا کردن تکنولوژی بپردازیم. دانش ضمنی ما باید درون‌زا شود. دانش و تکنولوژی را می‌توان وارد کرد ولی اگر این دانش را درون‌زا نکنیم همواره محتاج واردات تکنولوژی خواهیم بود و وقتی محتاج هستیم در مقاطعی می‌توانیم در شرایط خاص و مطلوب قرار بگیریم ولی بعد از طی آن مقطع، دوباره جایگاه خود را از دست می‌دهیم؛ بنابراین درون‌زایی تکنولوژی بسیار مهم است.
ما باید بتوانیم واحدهای تولیدی خود را به موقعیتی برسانیم که دارای تکنولوژی درون‌زا برای تولید محصولات باشند؛ یعنی همواره مرکز تحقیق و توسعه فعالی داشته باشند تا ضمن آگاهی از تغییرات دنیا بتوانند در مسیر پیشرفت و تعالی حرکت کنند. در واقع درون‌زا بودن تکنولوژی منجر به تعمیق آن و تعمیق تکنولوژی نیز منجر به تولید کالاهای باکیفیت و جدید می‌شود که همه اینها خودبه‌خود فراهم کننده شرایط حمایت از کالای ایرانی هستند.
**قطع ارتباط صنایع بزرگ مولود دهه ۴۰ و ۵۰ با شرکت‌های مادر
سوال: وضعیت تکنولوژی در صنایع استان را در سطح کشور و در مقایسه با استان‌های همتراز چطور ارزیابی می‌کنید؟
عرصه صنعت استان عرصه کوچکی نیست که به شکل کلی بتوانیم در این مجال اندک به مقایسه تکنولوژی بپردازیم. ما در صنایع مختلفی حضور فعال داریم. صنایع ماشین‌سازی و خودروسازی، نفت و پالایش، شیرینی و شکلات، مصالح ساختمانی و خیلی از صنایع دیگر در استان آذربایجان‌شرقی فعالیت می‌کنند و لازم است در هر عرصه به شکل موردی بحث کنیم.
تکنولوژی ما در صنایعی که نسبتا قدیمی هستند خیلی بهنگام نیست و نیازمند نوین‌سازی است؛ مثلا صنایع بزرگ مولود دهه ۴۰ و ۵۰، به علت اینکه در دوره جنگ و تحریم ارتباط خود را با شرکت‌های مادر قطع شده، به نوین‌سازی تکنولوژی نیاز دارند و از آنجایی که ما یکی از استان‌های قطب اولیه صنایع کشور بوده‌ایم، برخی از صنایع در استان قدیمی‌تر هستند و در این صنایع نوین‌سازی موضوعیت بیشتری پیدا می‌کند. در عین حال صنایعی داریم که ارتباطات خود را با شرکت‌های مادر حفظ کردهاند.
در صنایعی مثل قطعات خودرو، فناوری مناسبی داریم و می‌توانیم حتی برخی محصولات را با برند خارجی صادر کنیم. تکنولوژی ما در صنایع غذایی نیز وضعیت بسیار مطلوبی دارد و در این عرصه در سطوح بین‌المللی حرف‌های زیادی برای گفتن داریم. در عرصه نفت و پالایش نیز تکنولوژی ما خوب است و اقداماتی که انجام شده نتایج مفیدی را حاصل کرده و خوشه‌های فناوری که در منطقه ویژه علم و فناوری در زمینه‌هایی مثل نانو، نفت، نساجی و … شکل گرفته‌اند آغازگر حرکت‌های مطلوب در مسیر دانش‌بنیانی اقتصاد خواهند بود.
سوال: به نظر شما انتقال تکنولوژی چطور می‌تواند در کاهش شکاف تکنولوژی موثر باشد؟
انتقال تکنولوژی می‌تواند شکاف تکنولوژی را کم کند ولی با انتقال، کار خاتمه نمی‌یابد؛ تکنولوژی باید درون‌زا شود. اقتصاد دانش‌بنیان مبتنی بر اقتصاد با تکنولوژی درون‌زا است و این امکان‌پذیر نیست که ما با تکنولوژی وارداتی بتوانیم در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنیم. درون‌زایی مبنای پویایی، خلاقیت و ابتکار بوده و اساسا اقتصاد با این خلاقیت و پویایی زنده است. تمام فعالیت‌های روزمره ما زمانی که با عنصری به نام خلاقیت پیوند می‌خورد به رشد، تعالی و توسعه می‌انجامد.
سوال: در خصوص روش‌ها و شیوه‌های انتقال تکنولوژی صحبت کنید.
انتقال تکنولوژی یا از طریق خرید تکنولوژی و یا از طریق پروژه‌های مشارکتی صورت می‌گیرد. معمولا هر دو مورد در کشور و استان ما مصداق دارد؛ در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی معمولاً سرمایه‌گذار هم سرمایه، هم تکنولوژی، و هم مدیریت را وارد می‌کند و هم از طریق صادرات مجدد محصولات تولید شده بازار خود را می‌تواند در اختیار بگذارد. خرید تکنولوژی توسط سرمایه‌گذاران داخلی و اجرای پروژه‌ها به شکل مشارکتی در قالب‌های متعدد نیز از دیگر شیوه‌های انتقال تکنولوژی به شمار می‌روند.
اما مهمتر، عرصه انتخاب و واردات تکنولوژی است. اگر به دنبال رقابتمندی و کسب بازارهای جهانی هستیم باید به دنبال بهترین تکنولوژی باشیم؛ چرا که اگر فقط با اتکاء بر بازار داخلی تکنولوژی انتخاب شود شاید این تکنولوژی چندان بهینه نباشد؛ بنابراین تأکید می‌کنم هدف سرمایه‌گذار ما حتماً باید حضور در بازارهای جهانی باشد که الزاماً تکنولوژی روز و آینده دنیا را تدارک ببیند و مکانیزم‌ها و الزامات درون‌زای آن را فراهم کند.
**هر واحد فرسوده یا مسئله‌دار را نباید احیاء کرد
سوال: به انتخاب تکنولوژی اشاره کردید؛ با توجه به شرایط صنایع کشور و بویژه استان، انتخاب چه نوع تکنولوژی‌هایی می‌تواند در پیشرفت صنایع کارساز باشد؟
ما در قالب سند تدبیر توسعه استان، همچنین در سند آمایش به شکل موازی نسبت به اینکه صنعت یا اقتصاد استان به کدام سمت باید برود بحث و نتایج را بر هم منطبق می‌کنیم. مسیرهای اصلی حرکت اقتصادی و موضوعاتی که مورد تأکید و حمایت قرار می‌گیرند، باید مبتنی بر قابلیت‌ها، مزیت‌ها و همچنین منطبق بر مسیرها و جهت‌گیری‌های آینده علم و تکنولوژی در دنیا باشند. خیلی از فعالیت‌ها و تکنولوژی‌ها در آینده از بین خواهند رفت؛ بسیاری نیز ادامه خواهند یافت و خیلی از چیزهای جدید متولد خواهند شد. بنابراین اگر بخواهیم برای آینده فکر کنیم باید ببینیم چه چیزهایی در آینده متولد خواهند شد و چه چیزهایی افول خواهند نمود.
بعضاً از نوین‌سازی و احیای واحدهای صنعتی فرسوده و مسئله‌دار صحبت می‌شود . یکی از مباحث ما این است که هر واحد فرسوده یا مسئله‌دار را نباید احیاء کرد. عمر بعضی از صنایع به سر آمده و باید به فکر صنایع آینده باشیم. این صنایع طبیعتاً ماهیت دانش‌بنیانی دارند. صنایع دانش‌بنیان فضای نرم دارند و لزوماً فضای سخت و ماشین‌آلات سنگین نمی‌خواهند.
در استان اگر بخواهیم تکنولوژی وارد کنیم بخشی از این تکنولوژی در صنایع سخت خواهد بود مثل معدن (که از خام فروشی خارج شویم). بخشی در موضوعاتی خواهد بود که بتواند با توجه به استعدادهایی که داریم برای ما ارزش افزوده ایجاد کند؛ مثلاً ما سرمایه انسانی مناسبی در صنعت قطعه‌سازی داریم؛ بنابراین می‌تواند در خودروسازی به ما کمک کند. یا در عرصه صنایع غذایی یک ظرفیت و توانمندی بالقوه انسانی و زیرساختی داریم.
در شاخه‌های جدید مثل صنایع نفت و پالایش چه در تأمین قطعات و ماشین‌آلات و چه در فعالیت‌های مربوطه بسترهای مناسبی داریم که اگر پروژه خط انتقال اتیلن هم به بهره‌برداری برسد ظرفیت بسیار خوبی در این عرصه برای استان ما باز می‌شود که قابل توجه است. در عرصه IT و ICT به عنوان شاخه‌ای رو به رشد، باید فعالیت‌های پررنگ‌تری داشته باشیم که اقداماتی در این ارتباط آغاز شده و در عین حال جا برای سرمایه‌گذاری هست و بخش خصوصی در حال احداث شهرکی در این زمینه است. در عرصه صنایع پزشکی، مهندسی پزشکی و شاخه‌های پیشرفته این صنایع، مستعد هستیم و سعی داریم فناوری‌های زیست‌پزشکی را وارد کنیم.
بعضی از این فناوری‌ها جهت‌گیری آینده ارزش افزوده استان را خلق می‌کنند و ظرفیت بالایی برای ایجاد ارزش افزوده، درآمد و ارتقاء سطح استان در اقتصاد ملی محسوب می‌شوند. برخی از شاخه‌ها هم می‌توانند در ایجاد اشتغال موثر باشند. بخشی هم می‌توانند مربوط به صنایع دارای تکنولوژی پیشرفته و هایتک باشند که اتفاقاً نیروی انسانی اندکی نیاز دارند ولی در عین حال ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کنند و در بالا بردن نقش استان در اقتصاد ملی و ارتقاء سهم صادرات غیرنفتی مؤثر هستند.
در کنار اینها چالش اشتغال داریم که این اشتغال لزوماً در صنایع سرمایه‌بر اتفاق نمی‌افتد. ما اگر یک کارخانه پتروشیمی راه‌اندازی کنیم سه هزار نفر اشتغال‌زایی می‌شود که در مقابل ۶۰ هزار نفری که دنبال شغل هستند عدد قابل توجهی نیست؛ در حالی که بعضی از رشته‌ها به راحتی می‌توانند اشتغال ایجاد کنند مثلا گردشگری یک بستر مناسب برای ایجاد اشتغال است هم با سرمایه و منابع کمتر و هم با سرعت و سهولت بیشتر می‌تواند این نقش را ایفا کند. گردشگری طیف گسترده‌ای از صنایع مثل صنایع دستی، قالی‌بافی، خدمات هتلداری، رستوران‌داری و حمل و نقل را شامل می‌شود که در اینجا عمدتاً به تکنولوژی نرم نیاز داریم؛ همچنین برای مدیریت گردشگری نیازمند انتقال دانش مدیریت هستیم و هنوز مدیریت گردشگری را یاد نگرفته‌ایم.
سوال: چطور می‌توان در جهت ارتقاء تکنولوژی و نوین‌سازی صنایع اقدام کرد؟
در شرایط فعلی هر بنگاهی که بهره‌ور و دانش‌بنیان باشد، به شکل علمی مدیریت و با نوآوری حرکت کند، بازار و صادرات دارد و قطعاً به سود می‌رسد اما شرکت‌هایی که دارای این ویژگی‌ها نباشند و خود را با موج فعالیت مبتنی بر بهره‌وری و نوآوری همراه نکنند لاجرم به دست خودشان حذف خواهند شد. بنابراین واحدهای تولیدی ما باید افق‌های توسعه نوین ر ا انتخاب کنند و درصدد تطبیق خود با آن و فراهم ساختن الزامات آن باشند. در واقع برای نوین‌سازی نیازمند تزریق سرمایه جدید و مهمتر از آن تغییر نگرش‌های مدیریتی هستیم و لازم است خودمان را به بازارهای جدید فروش متصل کنیم تا برحسب سفارشات دریافتی ملزم به اصلاح و ارتقاء تکنولوژی صنایع باشیم.
سوال: لطفاً به تعدادی از روش‌های تأمین مالی نوین‌سازی صنایع نیز اشاره‌ای داشته باشید.
در مسیر تأمین مالی چندین راه وجود دارد. ممکن است تأمین مالی از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی صورت گیرد و سرمایه‌گذار منابع مورد نیاز را هم با خودش بیاورد. وقتی سرمایه‌گذار مستقیم خارجی می‌آید، مثلا واحدهایی هستند که کالایی را با برند خارجی تولید می‌کنند و هم به بازار داخلی و هم با استفاده از همین برند مطرح خارجی در بازارهای جهانی عرضه می‌کنند. یعنی سرمایه‌گذاری خارجی سرمایه، تکنولوژی و بازار را توأمان به همراه می‌آورد. بعضاً ممکن است کار به شکل مشارکتی انجام شود و تأمین سرمایه مالی به عهده طرف داخلی و ورود تکنولوژی به عهده شریک خارجی باشد و یا ممکن است یک تولیدکننده داخلی تکنولوژی را با سرمایه شخصی خود وارد کند.
از مهمترین شیوه‌های تأمین مالی می‌توان به تأمین از طریق سیستم بانکی؛ تأمین از طریق روش‌های نوین مثل بازار بورس، استفاده از اشکال قراردادهای تجاری مثل BOT و BOO (که بتوانیم پیوندهای پیشرفته یا در واقع قراردادهای شناخته شده‌ای را با سرمایه‌گذار پیدا کنیم) و فاینانس داخلی یا خارجی اشاره کرد. در گذشته اقتصاد ما برای بخش خصوصی عمدتاً بانک‌محور و برای دولت هم نفت محور بوده. در شرایط کنونی لازم است این دو محور تغییر یابند. دولت دیگر نمی‌تواند نفت‌محور و بخش خصوصی هم نمی‌تواند بانک‌محور باشد. چرا که به دلایل مختلف منابع بانک‌ها تحلیل رفته‌اند. در دنیا محورهایی مثل فاینانسرها، بورس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند نقش بانک و حتی بهتر از بانک را ایفاء کنند. سرمایه‌گذاران و کارآفرینان ما هم باید به تدریج به این سمت هدایت شوند که از فرمت‌های نوین تأمین مالی استفاده کنند تا هم ظرفیت منابع و هم ظرفیت‌های تولید و اشتغال افزایش یابد.
**شروع حرکت در مسیر متنوع‌سازی منابع در آذربایجان‌شرقی
سوال: آیا در استان ما از این شیوه‌های جدید تأمین مالی که اشاره کردید استفاده می‌شود؟
ما از منابع صندوق توسعه ملی، فاینانس بانک توسعه اسلامی، فاینانسرهای داخلی و خارجی استفاده می‌کنیم. بعضی از پروژه‌ها به شکل BOT اجرا می‌شوند و برخی نیز شکل‌های دیگری از قراردادهای جدید را دارند و حرکت در مسیر متنوع‌سازی منابع در استان از چند سال پیش در استان شروع شده؛ البته تا فعالان اقتصادی ما با این مسیرهای جدید آشنا شوند و به آن اعتماد کنند نیاز به زمان داریم. به هر حال محدودیت‌های نظام بانکی، فعالان بخش خصوصی ما را خواه ناخواه به این سمت خواهد برد و هر کسی زودتر از این فرصت‌ها استفاده کند برنده‌تر خواهد بود.
**لزوم تفکیک مرز آینده‌نگاری را با آینده‌بینی، پیش‌بینی و پیش‌گویی
سوال: و در پرسش آخر بفرمایید آینده‌نگاری تکنولوژی چه تأثیری می‌تواند در اقتصاد جامعه داشته باشد؟
آینده‌نگاری، آینده‌سازی است؛ یعنی به جای اینکه در امتداد وضع موجود و با ادبیات متعارف برنامه بنویسیم، برنامه را بر اساس آینده‌ای که می‌خواهیم تنظیم می‌کنیم. این امر طبیعتاً بلندمدت است. چرا که در کوتاه‌مدت نمی‌توان آینده‌پژوهی مؤثری انجام داد. هر چه برنامه بلندمدت‌تر باشد این ظرفیت فراهم است که آینده را برای خودمان آنطور که می‌خواهیم ترسیم و سپس برای رسیدن به این آینده نقشه راه تعیین کنیم.
اگر مقدمات کار آینده‌نگاری فراهم شود، برای تحقق این آینده باید حرکت‌هایی انجام دهیم. قسمت سخت کار این است که مرز آینده‌نگاری را با آینده‌بینی، پیش‌بینی و پیش‌گویی تفکیک کنیم و بپذیریم که آینده‌نگاری یک فعالیت علمی است و متخصصان خاص خود را می‌طلبد که بتوانند یک نسخه آینده‌نگارانه تنظیم و همه امکانات، منابع و جهت‌گیری‌های ما در این سمت و سو حرکت کنند.
اینکه تکنولوژی در آینده به کدام سمت می‌رود و از لحاظ شناختی الگوهای رفتاری انسان‌ها چه سمت و سویی گرفته، آرایش نظام اقتصاد دنیا، وضعیت منابع داخل کشور و خیلی از عوامل دیگر باید لحاظ شود تا ما به تصویر آینده مورد نظر برسیم که البته کاری سخت ولی شدنی است. در این فضا ریسک‌ها، نااطمینانی‌ها و عدم قطعیت‌ها هم وجود دارند و سناریوهای مختلفی مطرح می‌شود. قطعاً آینده‌نگاری در آینده کشور و در عرصه‌های مختلف بویژه فن‌آوری کارساز و تعیین‌کننده خواهد بود.
***********************
گفت‌وگو از: لیلا حسین‌زاده
