یکی از مهمترین راهکارهای محقق نمودن برونگرایی در اقتصاد استان آذربایجان‌شرقی، شبکه‌سازی لازم برای حضور صنایع استان در عرصه‌های جهانی‌ست. در مورد شبکه‌های فناوری و صنعتی هر دو مفهوم “خوشه” و “شبکه” بکار می روند، هر چند تعاریف مختلفی دارند. نویسنده: علی جهانگیری- مدیر منطقه ویژه علم و فناوری ربع رشیدی و سرپرست مرکز اموزش […]
یکی از مهمترین راهکارهای محقق نمودن برونگرایی در اقتصاد استان آذربایجان‌شرقی، شبکه‌سازی لازم برای حضور صنایع استان در عرصه‌های جهانی‌ست. در مورد شبکه‌های فناوری و صنعتی هر دو مفهوم “خوشه” و “شبکه” بکار می روند، هر چند تعاریف مختلفی دارند.
نویسنده: علی جهانگیری- مدیر منطقه ویژه علم و فناوری ربع رشیدی و سرپرست مرکز اموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده نگری استان
یکی از مهمترین راهکارهای محقق نمودن برونگرایی در اقتصاد استان آذربایجان‌شرقی، شبکه‌سازی لازم برای حضور صنایع استان در عرصه‌های جهانی‌ست. در مورد شبکه‌های فناوری و صنعتی هر دو مفهوم “خوشه” و “شبکه” بکار می روند، هر چند تعاریف مختلفی دارند.
«خوشـه صـنعتی» از دیـدگاه سـازمان توسـعه صـنعتی ملـل متحـد عبـارت اسـت: از تمرکـز جغرافیایی و بخشی از فعالیت‌های تولیدی که طیفـی از محـصولات مـرتبط و مکمـل را تولیـد و بـه فروش می‌رسانند. بنابراین، مشکلات و فرصت‌های مشترکی دارند که ایجاد صـرفه‌هـای اقتـصادی از قبیل ضرورت شکل‌گیری عرضه تخصصی مواد خام و قطعات یا رشد حجم عظیمـی از نیـروی کـار متخصص در یک بخش تولیدی خاص را منجر می شود و توسعه خـدمات تخصـصی فنـی، مـدیریتی و مالی را تسریع می بخشد.
“شبکه”، اتحاد شرکت‌هایی است که با هم در جهت کسب یک هدف اقتصادی کار می‌کنند. این شرکت‌ها می توانند درون یک خوشه و یا خارج از خوشه‌ها وجود داشته باشند. شبکه‌ها می توانند افقی یا عمودی باشند. شبکه‌های افقی از میان شرکت‌هایی که در یک بازار یکسان رقابت می کنند تشکیل میشود. شبکه‌های عمودی از بین شرکت‌های مرتبط به هم در سطوح مختلف یک زنجیره ارزش مانند یک خریدار که با تولید کننده جهت بهبود فرآیند همکاری می‌کنند، تشکیل میشود. خوشه‌ها و شبکه‌ها به عنوان کلمات کلیدی در خط مشی صنعتی کردن و توسعه کشورها مورد بحث قرار می گیرند و به عنوان ابزاری جهت کاهش فقر و توسعه رقابتی صنایع مورد توجه قرار گرفته اند.
با توجه به مطالب فوق می توان گفت شبکه حداقل از نظر محدوده‌ی جغرافیایی مفهومی وسیع‌تر از خوشه است و به نظر نگارنده، خوشه‌های صنعتی نیز می توانند ذیل عنوان “شبکه” قرار گیرند.
به طور کلی افرادی که در حوزه نوآوری فعالیت دارند ارزش زیادی را برای ایجاد و تقویت شبکه ها قائل هستند. نتایج تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهد در اقتصادهای مدرن، بنگاه هایی که درون سیستم هایی از رابط اجتماعی قرار می گیرند، از مزایای بیشتری نسبت به آنهائی که ارتباطات کمتری دارند، برخوردار هستند.
مزیت اصلی شبکه‌ها، ایجاد فرصت نوآوری برای بنگاه‌هاست، که امروزه بعنوان یک فرآیند اجتماعی شامل تعاملات، ائتلاف‌ها و همکاری‌های کنشگران مختلف مورد تائید می‌باشد. علی الخصوص در اقتصادهای در حال توسعه، که شکست‌های بازار و ضعف‌های نهادی کاملا مشهود است. بنگاه‌ها، شبکه‌های بین سازمانی را بعنوان یک بستر امن در مقابل عدم اطمینان و اوضاع نامساعد کسب و کار می دانند. آنها از شبکه‌ها برای دسترسی به منابع، کاهش عدم توازن در نشر اطلاعات، ایجاد قدرت چانه‌زنی بالا در مقابل سایر بخش‌های بازار و افزایش قدرت لابی در مقابل دولت و اجازه به آنها ( بنگاه‌ها) در ارتقای توانمندی‌هایشان استفاده می کنند.
مناطق نوآوری و شبکه‌سازی
مناطق نوآوری به شهرهای خود کمک می کنند تا از طریق رشد شرکت‌ها، شیکه‌ها و بخش‌های تجاری، منجر به افزایش دارائی شوند و از این طریق در زنجیره ارزش رقابت جهانی قرار گیرند. مناطق ویژه علم و فناوری یا مناطق نوآوری از یک جنبه سه نوع دارایی دارد: دارایی‌های اقتصادی، دارایی‌های فیزیکی و دارایی‌های شبکه‌سازی.
دارائی‌های شبکه‌سازی، ارتباط میان بازیگران، مانند افراد و شرکت‌ها و موسسات هستند که پتانسیل ایجاد و بهبود و یا شتاب بخشیدن به خلق ایده را دارند.
گنجاندن شبکه‌سازی در گروه دارایی‌ها، توسط پژوهش‌های بسیاری پشتیبانی می شود؛ این موضوع نمایانگر افزایش ارزشمندی شبکه‌ها درون خوشه‌های اقتصادی نوآور – محور است. محققان مزایای متعدد شبکه‌ها را به ترتیب ذیل مستند نموده‌اند:
- شبکه‌ها منابع مهم اطلاعاتی حیاتی هستند.
- به شرکت‌ها جهت کسب منابع کمک می کنند.
- اعتماد و همکاری را درون بخش‌ها و میان بخش‌ها تقویت می کنند.
- زمینه‌ای برای ارزیابی ایده‌ها هستند.
- به شرکت‌ها در ورود به بازارهای جدید (شامل بازارهای جهانی) کمک می کند.
یکی از مزایای مهم سازماندهی شبکه، امکان استقاده از نظام نوآوری باز است
نوآوری باز، همان پارادایمی است که در آن شرکت‌ها می‌توانند و باید از ایده‌های بیرونی علاوه بر ایده‌های درونی و از مسیرهای درونی و بیرونی به بازار در مسیر پیشبرد فناوری‌های خود استفاده کنند.
در واقع نوآوری باز، از شرکت‌ها می خواهد که در کسب و کار خود از ایده‌ها و فناوری‌های بیرونی بیشتر بهره ببرند و به دیگر شرکت‌ها هم اجازه دهند از ایده‌های بی استفاده مانده‌شان بهره‌مند شوند. شرکت‌ها برای این کار باید مدل کسب و کار خود را باز کنند تا ایده‌ها و فناوری‌های بیرونی به سادگی در آن جریان یابند و دانش درونی بیشتری هم به بیرون راه یابند.
در چارچوب نوآوری باز، به جای آنکه هر کارآفرین در کارگاه خود دست به اختراع بزند، تعدادی از کارآفرینان در فضایی همکارانه، شرکت خود را ایجاد می‌کنند که در آنجا بتوانند با همکاری با سایر کارآفرینان و دسترسی مناسب به امکانات (از مشاوره حقوقی تا تجهیزات پیچیده آزمایشگاهی) به فعالیت بپردازند.
خوشه‌های صنعتی و شبکه‌های فناوری در استان آذربایجان‌شرقی
در هر حال در استان آذربایجان‌شرقی، ما نیز خوشه صنعتی و هم شبکه به شکل تعاریف اشاره شده را دارا می باشیم. در این استان ۳۷ خوشه صنعتی شناسایی شده است که ۱۰ مورد از آنها فعال و سازماندهی شده‌اند. برای توانمندسازی خوشه‌ها، برنامه‌های متعددی تدوین و اجرا می گردد.
همچنین در این استان، ۱۴ شبکه‌ی فناوری با هدف هماهنگ و هم افزا نمودن امکانات و منابع فیزیکی و انسانی موجود در مراکز علمی و تحقیقانی، بنگاه‌های اقتصادی و سازمان‌های دولتی ایجاد گردیده است.
از اواخر سال ۹۳ که با تصویب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) موضوع تأسیس منطقه ویژه علم و فناوری در شهر تبریز و حومه (و شکل دادن یک نظام نوآوری منطقه‌ای) در دستور کار قرار گرفت، یکی از برنامه‌های اساسی دست‌اندرکاران این منطقه، استفاده از امکانات موجود و ایجاد هم‌پیوندی و هم‌افزایی بین عناصر و سرمایه‌های موجود می‌باشد که سازماندهی و توانمندسازی خوشه‌ها و شبکه‌های صنعتی و فناورانه از جمله‌ی برنامه‌ها در این راستا می باشد.
از برنامه‌های توانمندسازی خوشه‌ها، ارتقای توان رقابت‌پذیری بنگاه‌های عضو و ورود آنها به بازار جهانی می باشد. این مهم در شکل بسیار ساده با واردات دانش فنی و صدور محصولات صنعتی پیشرفته و فناورانه امکان‌پذیر است. برگزاری تورهای صنعتی، برای شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی و بازدید از واحدهای صنعتی کشورهای پیشرفته در همین راستا برنامه‌ریزی و اجرا می گردد.
توانمندسازی و تسهیل اتصال شبکه‌ها و خوشه‌های فناوری و صنعتی استان و ورود بنگاه‌های این شبکه‌ها به بازارهای جهانی از راهبردهای اساسی استان برای تحقق اقتصاد مقاومتی است که در قالب برنامه‌های منطقه ویژه علم و فناوری اجرا میشود. در این راستا با همراهی دبیرخانه شورای عالی عتف در شرف عقد قرارداد با موسسه‌ی فناوری اتریش (AIT) با هدف بررسی و تحلیل شبکه‌ها و خوشه‌های استان و توانمندسازی و اتصال یکی از این شبکه‌ها به عنوان الگو (که در بررسی مقدماتی خوشه قطعه‌سازی و ماشین‌سازی تبریز خواهد بود) به شبکه‌های بین المللی می باشد.
در پایان باید گفت برگزاری نمایشگاه‌های فناوری تخصصی و موضوعی و کارگاه‌های آموزشی مشترک با سازمان‌های بین‌المللی از دیگر برنامه‌های استان در این راستا می باشد.
منبع:ماهنامه افق تعامل
