فعالیت اقتصادی در پرتو رزاقیت الهی در سیره‌ی حضرت زهرا سلام الله علیها
فعالیت اقتصادی در پرتو رزاقیت الهی در سیره‌ی حضرت زهرا سلام الله علیها

متاسفانه فرهنگ غرب اقتصاد خودمحور را ترجیح میدهد ودر صدد نشر این نوع از اقتصاد است که اقتصاد کومونیستی، لیبرالی همه از این نوع ونشات گرفته ازغرب هستند. ما که حافظ خون شهیدان و انقلاب هستیم وبرای اسلام وجمهوری اسلامی قیام کرده‌ایم باید بدنبال اقتصادی باشیم که مورد تایید قرآن و در سیره‌ی انبیا جاری […]

متاسفانه فرهنگ غرب اقتصاد خودمحور را ترجیح میدهد ودر صدد نشر این نوع از اقتصاد است که اقتصاد کومونیستی، لیبرالی همه از این نوع ونشات گرفته ازغرب هستند. ما که حافظ خون شهیدان و انقلاب هستیم وبرای اسلام وجمهوری اسلامی قیام کرده‌ایم باید بدنبال اقتصادی باشیم که مورد تایید قرآن و در سیره‌ی انبیا جاری بوده باشد. پس اسلام اقتصاد خود محور راجایز نمی‌داند و محور بحث اسلام اقتصاد خانواده که باعث رشد اقتصاد جامعه محور و جهانی وبین نسلی است را مد نظر قرار داده است. اصلا اقتصاد جزو دانش‌های اجتماعی است و همه باید مشارکت بکنند.

قلم پرس – یادداشت – نسرین پیرموزه – همان‌گونه که موضوع آخرت مهم است، موضوع اقتصاد نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. شهید مدرس گفته بودند: « سیاست ما عین دیانت ماست.» سیاست چندین بعد دارد که اقتصاد یکی از ابعاد آن است پس اقتصاد ما نیز عین دیانت ما باید باشد.

اقتصاد چند نوع است؛ اقتصاد فرد محور، اقتصاد خانواده محور، اقتصاد جامعه‌محور، اقتصاد جهانی و نوع دیگر اقتصاد بین نسلی.

متأسفانه فرهنگ غرب اقتصاد خودمحور را ترجیح می‌دهد و در صدد نشر این نوع از اقتصاد است که املا کلمات اقتصاد کمونیستی، لیبرالی همه از این نوع و نشاءت گرفته از غرب هستند. ما که حافظ خون شهیدان و انقلاب هستیم و برای اسلام و جمهوری اسلامی قیام کرده‌ایم باید به دنبال اقتصادی باشیم که مورد تائید قرآن و در سیره‌ی انبیا جاری بوده باشد. پس اسلام اقتصاد خودمحور را جایز نمی‌داند و محور بحث اسلام اقتصاد خانواده که باعث رشد اقتصاد جامعه‌محور و جهانی و بین نسلی است را مدنظر قرارداده است. اصلاً اقتصاد جزو دانش‌های اجتماعی است و همه باید مشارکت بکنند.

با توجه به آیات ابتدایی سوره‌‌ی قصص دو نوع اقتصاد داریم. اقتصاد قرآنی و اقتصاد قارونی.

به‌صورت خیلی خلاصه تفاوت اقتصاد قرآنی را با اقتصاد قارونی مطرح می‌کنیم. اگر دقت نکنیم اقتصاد قارونی یا همان لیبرالی کمونیستی در جامعه رایج می‌شود و این با دین اسلام در تناقض است.

اقتصاد قرآنی مبدأش توحید است، مسیر این اقتصاد وحیانی و ولایی است و مقصدش تقرب الی الله است. یعنی از همان ابتدای کار بسم‌الله الرحمن الرحیم که می‌گوییم هدفمان تلاش و فعال بودن است اما میدانیم روزی را او که رزاق است می‌دهد و این روزی باید در مسیر کسب حلال که ولایت و احکام الهی آن را مشخص می‌کند  ابزاری که خدا فراهم کرده به دست می‌آید و درنتیجه رضایت الله را حاصل می‌شود.

اما اقتصاد قارونی مبدأش منیت انسان است، مسیرش جعلی و غریزی است و مقصد نهایی‌اش لذات دنیوی و زر و زور است.

این اقتصاد (قارونی) می‌گوید: من کار می‌کنم، من تلاش می‌کنم حالا از هر مسیری که دلم بخواهد، باهنر ابزاری که خودم تمایل داشته باشم و همه‌ی درآمدم را هر طور که بخواهم خرج می‌کنم و لذت می‌برم. ریخت‌وپاش و بی‌بندوباری اقتصادی حاصل اقتصاد قارونی است. (۱)

ممکن است این سؤال به ذهن بیاید که نقش بانوان در اقتصاد چیست؟!

با توجه به نقش مدیریتی و تأثیرگذار زن باید گفت

امروزه بخش عمده‌ای از اموال و ثروت‌های جامعه در اختیار زنان است، در قالب طلاها که باید در چرخه‌ی اقتصاد قرار بگیرد و بچرخد نه اینکه انباشته شود، خانم‌ها مصرف‌کننده هستند، یعنی امروزه فرهنگ عمومی به این صورت درآمده که زنان نه دغدغه‌ی افزایش ثروت را دارند نه دغدغه‌ی کاهش هزینه‌ها را و این خود به دو علت عمده بستگی دارد. یکی از عوامل این است که تجملات و مسابقه‌ی تجمل‌گرایی و مدگرایی به‌قدری افزایش داشته که زنان به سمت مصرف روی آورده‌اند. «کسانی که اهل تجمل و چسبیدن به زروزیور آلات هستند و یا کورکورانه و چشم‌بسته می‌خواهند از الگوهای غربی در لباس و پوشاک و وضع زندگی، تقلید کنند، غالباً از سواد و معلومات و معرفت کافی بهره ندارند.» (۲)

امر دیگر که امروزه رایج گشته و خودبه‌خود به سمت مصرف‌گرایی سوق داده است توهم ازدواج دوم مردان است. و این مطلب را بارها می‌شنویم که می‌گویند«اگر دست همسرم به جیبش برسد زن دوم اختیار می‌کند» فلذا زنان قصد قربت در مصرف بی‌رویه اختیار می‌کنند، حال‌آنکه روش صحیح در این است که بانوان هم باید شامه‌ و تفکر اقتصادی داشته باشند. یا در تولید، یا در کاهش هزینه‌ها و یا در صورت لزوم هردو.

بدون شک بهترین محل آموزش مصرف صحیح، خانواده است و زن به‌عنوان تأثیرگذارترین رکن در این آموزش قلمداد می‌شود.

و چه زیباست که ما زنان ایران اسلامی الگوی خود را بانوی دوجهان ، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها قرار دهیم.

ما در سیره‌ی حضرت زهرا سلام‌الله، الگوی مقاومت اقتصادی در خانواده و جامعه را با توجه به آیات و روایات بیان می‌کنیم.

در سیره‌ی این بانوی بزرگ نمونه‌های فراوانی از عملکردهای آن حضرت در راستای مقاومت اقتصادی دیده می‌شود. استقامت و پایداری ایشان در تحریم اقتصادی در شعب ابوطالب، که باوجود سن کم، همپای افراد بزرگ‌سال این سختی را تحمل کرده و آن دوران را با مقاومت و ایستادگی به پایان رساند، نمونه‌ای ازاین‌دست است. فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها در آن روزها قد برافراشت و با دستان کوچک خود غبار محنت را از چهره‌ی پیغمبر زدود.ام‌ابیها؛ تسلی‌بخش پیغمبر. این کنیت از آن ایام نشاءت گرفت.(۳)

ایشان در زندگی خانوادگی نیز، روح قناعت در مصرف و ساده‌زیستی را حاکم کرد و مقاومت اقتصادی خانواده را با این روش افزایش داد. این بزرگوار حتی در خانه با تقسیم‌کار بین اعضاء خانه به‌صورت مساوی عدالت را برقرار می‌نمودند.ایشان همه‌ی دارایی خود را برای رفع مشکلات حکومت دینی قرارداده بودند. هدف این بانوی بزرگ از کار و تلاش رضایت پروردگار در آخرت بود.

روزی پیامبر صلی‌الله علیه و آله فاطمه سلام‌الله را دید که پوششی از پلاس شتر بر دوش انداخته و با دستانش خمیر می‌کرد و فرزندش را شیر می‌داد، با دیدن این صحنه، اشک بر چشمان پیامبر صلی‌الله علیه و آله حلقه زد و فرمود: دخترم به خاطر شیرینی آخرت تلخی دنیا را تحمل‌کن. فاطمه سلام‌الله‌علیه در پاسخ فرمود : نعمت‌ها و موهبت‌های بی‌پایان حق را سپاسگزارم. آنان که تلخی زندگی دنیا را به خاطر خدا تحمل کنند، از شیرینی نعمت‌های ابدی پروردگار برخوردار خواهند شد.(۴)

امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیه کارهای خانه و حضرت علی علیه‌السلام کارهای بیرون خانه را انجام می‌داد. روزی به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیه فرمود : آیا در خانه چیزی داریم؟ حضرت فرمود: قسم به خدایی که حق تو را عظیم داشت، سه روز است که چیزی نداریم. امیرالمؤمنین فرمود: پس چرا مرا خبر نکردی؟ فرمود : پیامبر صلی‌الله علیه وآله از اینکه از تو چیزی بخواهم مرا بر حذر داشت و فرمود : از پسرعمویت چیزی نخواه، مگر اینکه خودش بیاورد. (۵)

حضرت زهرا سلام‌الله‌علیه علاوه بر اهتمام به قناعت و ساده‌زیستی در زندگی خانوادگی، به مشکلات اقتصادی مسلمانان در جامعه‌ای نوپای اسلامی نیز توجه داشتند. اتفاق‌های بی‌نظیر آن حضرت پرآوازه است. انفاق پیراهن عروسی، انفاق گردنبند بابرکت و انفاق خانوادگی سه‌روزه که اهل خانه‌ی حضرت سه روز متوالی، افطاری خود را به یتیم مسکین و اسیری که به ایشان مراجعه کرده بود، بخشیدند مصادیقی ازاین‌دست است.

بزرگی این انفاق به‌اندازه‌ای بود، که در شأن آن آیات سوره‌ی دهر نازل شد.

تحریم اقتصادی، همواره یکی از ابزارهای دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده است. کودتاگران سقیفه در نخستین اقدام خود پس از غصب خلافت، فدک را مصادره و دست اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه وآله را از آن کوتاه کردند و با تحریم اقتصادی، مردم را از اطراف آنان پراکنده ساختند. آن‌ها اهداف سیاسی خود را با تحریم اقتصادی اهل‌بیت علیهم‌السلام و بنی‌هاشم دنبال کردند؛ ازاین‌رو موضوع فدک را می‌توان اقتصادی سیاسی به شمار آورد، که غاصبان خلافت ، برای خلع سلاح کردن امیر مومنان علی علیه‌السلام از آن بهره بردند.

فدک طبق آیات سوره‌ی اول انفال از طرف پیامبر اسلام صلی‌الله علیه وآله به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیه بخشیده شده بود و حضرت هم آن را صرفاً درراه رفع نیاز مستمندان جامعه مصرف می‌کرد. در پی جریان سقیفه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیه در دو خطبه‌ی مفصل فدک را بهانه‌ای برای نقد مشروعیت حکومت خلیفه‌ی اول قرار داد و با این اقدام خود نشان داد که چگونه می‌توان دارایی‌های اقتصادی خویش را در مسیر اصلاح سیاسی جامعه و روشنگری قرارداد.

ابتدایی‌ترین هدف از اقتصاد تأمین معاش است. نقل‌شده که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در تعقیب نماز عصر این‌گونه از خدای متعال درخواست می‌کردند :« دنیایم را که معیشت من در آن است و آخرتم را که بازگشت من به آن است اصلاح کن؛ زنده‌بودن من را فزونی در کل خبرها و مرگ مرا رها شدن از همه‌ی شهرها قرار بده.» (۶)

دومین هدف ابتدایی ترکیه در پرتو اقتصاد است که بر لزوم تزکیه در پرتو معاش تأکید دارد؛ همان‌گونه که صدقه دادن از اموال، یکی از عوامل تزکیه ورشدمعرفی شده.(۷) اگر می‌خواهیم خانواده‌ای باتقوا، همسر و فرزندی باتقوا و با خدا پرورش دهیم باید از همان ابتدا حتی در پخت‌وپز نام خدا را و در فعل و قول خود توحید را مدنظر قرار دهیم و بینش توحیدی در اقتصاد داشته باشیم. تقوای اقتصادی جامعه گسترده‌ترین جلوه‌ی ایمان اجتماعی است.

بینش توحیدی دو نتیجه دارد که هر که به این دودست یافت برای سعادتش کافی است و کسی که دست نیابد ضرر کرده.

۱_ عدم غفلت ۲_ عدم یأس

عدم غفلت یعنی انسان در بهترین شرایط اقتصادی، احساس بی‌نیازی نکرده، طغیان نمی‌کند، از یاد خدا و اطاعت و عبودیت او غافل نمی‌گردد. عدم یأس یعنی انسان در سخت‌ترین شرایط اقتصادی، دچار یأس نمی‌شود و چشم امید به رحمت واسعه‌ی خدا و گشایش در امور دارد.

غافل شدن بی‌دردی به دنبال دارد که زندگی حیوانی را به همراه خود ارمغان می‌آورد.

الهی سینه‌ای ده آتش‌افروز

در آن سینه دلی وان دل همه سوز

در آن سینه که سوزی نیست دل نیست

دل‌افسرده را جز آب و گل نیست.

با توجه به سیره‌ی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بارها و بارها از خود سؤال می‌کنم که ما زنان به کجا می‌رویم؟! جایگاه اصلی خود را در کجا می‌جوییم؟! حال متوجه شدم که تربیت اقتصادی فرزندان بر اساس اقتصاد قرآنی با بینش توحیدی باید صورت بگیرد و خوب فهمیدم که مادران مصرف‌گرا فرزندان مصرف‌گرا تربیت می‌کنند.

به حول و قوه‌ی الهی برای اصلاح امور از خود شروع می‌کنیم.

پی‌نوشت:

(۱) چکیده‌ی مطالب از ص ۵۵ تا ص ۷۰ کتاب تربیت اقتصادی حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین الهی زاده

(۲)بیانات مقام معظم رهبری ۱۳ خرداد۸۹ ولادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیه

(۳) بیانات در ۷۳/۹/۳ کتاب انسان ۲۵۰ ساله ص ۱۲۰

(۴) ابن‌شهرآشوب، مناقب، ج‌۳، الطبرسی، مکارم الاخلاق،ص۱۱۷

(۵) عیاشی، کتاب التفسیر(تفسیرالعیاشی)، ج۱،ص۱۷۱

(۶) مجلسی،۱۳۷۹ ش

(۷) اشاره به آیه‌ی ۱۰۳سوره‌‌ی مبارکه‌ی توبه

(۸) در این یادداشت از تدبر آیات ۳۷ و۳۸ سوره‌ای نور، ۵۸ ذاریات، ۸۵ هود، ۳۵ اسرا نیز استفاده شده است.

نگارنده: نسرین پیرموزه