«باغ گلستان» در راه سبز بازگشت به هویت اصیل خود

شنیدن نام «گجیل» مثل شنیدن نام «ولیعصر»، «رشدیه»، «منظریه»، «شریعتی» و… حس خوبی ندارد. آنقدر حس خوب ندارد که اغلب اوقات افراد حاضر می‌شوند از مسیر دیگری به مقصدشان بروند تا راهشان به گجیل نیفتند. آنقدر حس خوب ندارد که بسیاری از افراد دوست ندارند این گزارش را تا انتها بخوانند.

اما آنچه کتاب‌های تاریخی می‌گویند و نمی‌توان کتمان کرد، حاکی از این است که محله گجیل، یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تبریز به حساب می‌آید. قدیمی‌تر از تمام خیابان‌هایی که نام‌شان برده شد. این محله در بین چهار محله راسته‌کوچه، کوچه‌باغ، میارمیار و ویجویه واقع شده‌است.

گورستان تاریخی گجیل که به «گورستان عرفا» معروف بود، در دوران پهلوی تخریب شد و در محل آن، باغ گلستان (نخستین پارک شهر تبریز) احداث شد. این گورستان به همراه گورستان‌های سرخاب (شعرا) و چرنداب (وزرا) از جمله مشهورترین گورستان‌های شهر تبریز به شمار می‌آید.

درب گجیل، دروازه‌ای به سوی تاریخ تبریز

علاوه بر این‌ها درب تاریخی گجیل که برج‌ها و تاق‌های بلندی داشته و یکی از درب‌های ۹گانه تاریخی شهر تبریز محسوب می‌شده، در سال ۱۳۳۸ خورشیدی و در جریان احداث خیابان فلسطین (ملل متحد) توسط شهرداری وقت تخریب شده‌است.

گفته می‌شود «گجیل» در لغت به‌معنای محل پر ازدحام و شلوغ است؛ اما حتی اگر گفته نشود هم چیزی از ازدحام چندین ده‌ساله این محله کم نمی‌شود. این محله از قدیم به‌عنوان استراحت‌گاه کاروانیان و محل فروش میوه و محصولات کشاورزی شهرها و روستاهای پیرامون تبریز شناخته می‌شود.

اما از زمان پهلوی بود که گجیل کم‌کم حس خوبش را برای شهروندان از دست داد. در آن دوره شهربانی براساس طرحی سعی در متمرکزکردن مشاغل ناهنجار اجتماعی و به تبع آن اراذل و اوباش در این محله برآمد و نتیجهٔ آن تبدیل گجیل به یک منطقه نامطلوب و ناخوشایند شهری شد.

در سال‌های اخیر دست‌فروشان بازارچه گجیل برای کاهش حجم شلوغی و ازدحام این منطقه به باغ گلستان هدایت شده بودند، اما حالا بر اساس طرحی به نام ساماندهی دستفروشان، آن‌ها به گجیل برمی‌گردند؛ اما اصولی‌تر و حساب‌شده‌تر از گذشته.

هزینه ۹میلیاردتومانی برای ساماندهی دستفروشان در گجیل

ایرج شهین‌باهر، شهردار تبریز در این‌باره می‌گوید: «باغ گلستان، علی‌رغم قدمت و زیبایی خاص، حدود ۱۰ سال است که وضعیت ناخوشایندی را تجربه می‌کند و به همین دلیل، ظرفیت تفریحی پارک، تا حدودی تضعیف شده ‌است.»

او بخشی از علل نابسامانی باغ گلستان را حضور پراکنده دستفروشان می‌داند اما معتقد است با ساماندهی دستفروشان در گجیل، این موضوع تاحدود زیادی حل خواهد شد.

به گفته شهردار تبریز، ۹میلیاردتومان توسط شهرداری منطقه ۴ برای تملک، آزادسازی و سامان‌دهی ضلع غربی گجیل اختصاص یافته است.

شهین باهر یادآور می‌شود: «با اجرای این طرح، علاوه بر ساماندهی بافت ناکارآمد گجیل، دستفروشان باغ گلستان مطابق ضوابط و مقررات، در ضلع غربی این  بازارچه مستقر شدند.»

«با اجرای این طرح، علاوه بر سامان‌دهی بافت ناکارآمد گجیل، دستفروشان باغ گلستان مطابق ضوابط و مقررات، در ضلع غربی این بازارچه مستقر شدند.»در واقع می‌توان از این طرح به عنوان یک تیر با دونشان یاد کرد؛ چراکه هم می تواند آغازی بر احیا هویت اصیل باغ گلستان باشد و هم می تواند تا حدود زیادی وضعیت گجیل را سامان ببخشد.

سعید نیکوخصلت، عضو شورای شهر تبریز هم با قدردانی از اقدام اخیر شهرداری تبریز در ساماندهی دستفروشان آن منطقه، به خبرنگار شهریار می گوید: «واقعیت این است که ۷۰یا ۸۰سال پیش در حق باغ گلستان ظلم شده و مقبره العرفا در این باغ مهجور مانده است.»

او یادآور می شود: «چیزی که در گذشته باعث می شد سالمندان و افراد سالخورده اوقات فراغت خود را در باغ گلستان سپری کنند، بیش تر از  فضای سبز، جنبه معنوی و وجود مقبره العرفا بود.»

مقبره‌العرفا هم احیا می‌شود

عضو شورای شهر تبریز می گوید: «با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ارتباط هستیم و قصد داریم با استفاده از اسناد علمی که به دست آورده شده مقبره العرفا باغ گلستان را نیز به گنجینه ای تاریخی همپای ارگ علیشاه تبدیل کنیم.»

او معتقد است متوقف کردن پروژه های عمرانی مدرن در حوالی باغ گلستان می تواند گامی مهم برای بازگشت منطقه به اصالت تاریخی خود باشد.

تملک ۲۳باب واحد تجاری در راستای ساماندهی دستفروشان در گجیل

حال اکبر امجدی، شهردار منطقه ۴ تبریز درباره طرح ساماندهی دستفروشان بیش تر توضیح می دهد: «وضعیت اقتصادی امروز و تنگناهای مالی مدیریت شهری، برای همه روشن است و نیازی به بازگو کردن ندارد اما با این حال در این شرایط خاص اقتصادی، شهرداری منطقه ۴ هزینه‌ای بالغ بر ۹ میلیارد تومان را به یکی از بافت‌های قدیمی و پرتراکم شهر صرف کرده و در همین راستا ۲۳ باب واحد تجاری را تملک و آماده انتقال دستفروشان باغ گلستان کرده است» .

او اضافه می کند: «علاوه‌بر تملک، عملیات عمرانی، فضاسازی و آسفالت‌ریزی در وسعتی بالغ بر یک هزار متر مربع از ضلع جنوبی گجیل نیز توسط منطقه ۴ صورت گرفته ‌است. «

امجدی عنوان می‌کرد: «باغ گلستان اگرچه در محدوده خدمات منطقه ۴ نیست، اما سعی کردیم تعاملی کارساز با مجموعه‌های مرتبط داشته باشیم و از فرصت ایجاد شده در گجیل، برای کاستن از مشکلات باغ گلستان بهره بگیریم.»

امجدی با بیان اینکه دستفروشان باغ گلستان، طی ضوابط قانونی و مراحل مشخصی به بازارچه جدید گجیل انتقال می‌یابند،  می‌افزاید: «این روند قانونی، قطعاً به ثبات کسب ‌و کار، رونق داد و ستد و اصلاح وضعیت بازارچه منجر می شود.»

باغ گلستان یا باغ فجر با مساحت ۵۲هزار متر مربع یکی از قدیمی ترین پارک های ایران است که اکنون ۹۰ساله شده است.

حالا با انتقال دستفروشان باغ گلستان به منطقه ای نظام مند و ساماندهی شده در منطقه گجیل؛ مقدمات احیا هویت اصیل این منطقه که جزو بافت فرسوده و تاریخی تبریز به شمار می آید فراهم شده است. آیا دوباره باغ گلستان به گذشته سبز، آباد و تاریخی خود بازمی گردد؟ نقش شهروندان در این بازگشت چه خواهد بود؟