پای کفش تبریز می لنگد/ نگذارید صنعت کفش تبریز از پا درآید!

خبرگزاری فارس – حسن عبداللهی: تبریز کهن شهری است که حتی اگر کسی از قدمت تمدنی و تاریخی آن نیز اطلاعی نداشته باشد، در عصر معاصر آن را با عناوینی چون قطب صنعتی ایران، شهر بدون گدا، شهر اولین ها، توسعه یافته ترین شهر ایران و بسیاری از عناوین و اسامی پر طمطراق دیگر به یاد خواهد داشت.در این میان نام تبریز با نام هنر صنایعی چون فرش و البته کفش اجین است، صنایعی که قدمتی دیرینه و حتی پایگاه و خواستگاه های اجتماعی در میان مردم این دیار دارند، فرش تبریزی که آوازه آن جهانی است و هنرمندان فرش کار تبریزی همواره جز نوآوران و پیشروان این هنر صنعت بوده اند و کفش تبریزی که در کیفیت و اصالت بی همتا بوده و یکی از برندهای تجاری تبریز  محسوب می شود.

 

تاریخ کفش دنیای کهن و تبریز مهد کفش چرمی جهان 

قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان متعلق به منطقه آذربایجان و شهر تبریز با قدمت تاریخی ۵۵۰۰ سال است که هم‌اکنون در موزه ارمنستان نگهداری می‌شود.  

کفش؛ این وسیله ساخته دست بشر که مهم‌ترین محافظ در برابر آسیب‌های محیطی و مهم‌ترین ابزار افزایش سرعت جابه‌جایی و بلکه عامل برتری در مقابل حیوانات وحشی یا دشمنان دیگر بوده است.  

قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان متعلق به آذربایجان و شهر تبریز با قدمت تاریخی ۵ هزار و ۵۰۰ سال است که هم‌اکنون در موزه ارمنستان نگهداری می‌شود. این کفش در سال ۲۰۰۸ در مجتمع غار Areni-۱ در مرز ایران، ارمنستان و آذربایجان یافت شد. این کفش قدیمی ساخته شده از یک تکه چرم گاوی است که با بند چرمی در امتداد درزها در قسمت جلویی و پشتی پوشانده شده است.  

ولی با توجه به اینکه کشور ارمنستان نه در قدیم و نه در حال حاضر تولید کفش نداشته است و از طرفی در حالی که تبریزیان اولین کسانی بودند که در طول تاریخ برای خود کفش دوختند، به نظر کارشناسان محتمل می‌آید که این کفش متعلق به تبریز قدیم بوده است.

با وجود درخواست رسمی ایران، دولت ارمنستان، این کفش را تحویل نمی‌دهد. از آنجایی که این کفش یک تاریخچه و پیشینه است، اگر این کفش در ایران قرار داشته باشد، با توجه به پیشینه تاریخی و اصالت کفش در ایران و تبریز به راحتی و خیلی سریع به نام ایران و تبریز ثبت می‌شود اما در ارمنستان با توجه به عدم سبقه تاریخی این کفش به عنوان یک اثر ملی قابل ثبت جهانی ندارد.  

با توجه به اینکه در ۵۵۰۰ سال گذشته قلمروهای وقت با چیزی که در مرزهای کنونی وجود دارد متفاوت بوده، شاید به سختی بتوان مشخص کرد که این کفش دقیقا متعلق به چه مکانی است اما به طور یقین این کفش در محدوده سرزمین بزرگ ایران پیدا شده و قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان به شمار می‌رود.  

اطلاعات به دست آمده درباره تاریخچه کفش در ایران نشان می‌دهد نخستین اقوام ایرانی که از کفش پوشیدن آن‌ها تصاویری در کتیبه‌ها موجود است، مادها بوده‌اند. این کفش‌ها از جنس چرم بوده و چیزی شبیه به پابند از روی پا آویزان می‌شده تا آن را روی پا محکم نگاه دارد.  

 

نخستین موزه کفش ایران و هفتمین موزه کفش در جهان در تبریز

موزه کفش ایران در ۱۴ مهر ماه سال ۱۳۹۴ در تبریز فعالیت خود را آغاز کرده. موزه کفش تبریز که اولین موزه کفش در ایران و هفتمین موزه کفش در جهان است، با تشکیل کمیته‌ای، با هدف جمع‌آوری و قدمت‌گذاری کفش‌های قدیمی از اقصی نقاط ایران، روند رو به گسترش خود را آغاز کرده است. در این راستا از طریق نامه‌های که به روسای اتحادیه کفاشان شهرستان‌های مختلف فرستاده شده، از آنها درخواست شده است تا کفش‌های قدیمی در مناطق زندگی خود را پیدا کرده و به موزه تحویل دهند تا پس از قدمت‌گذاری به ثبت برسند.  

موزه کفش تبریز که در بخش زیرزمینی عمارت شهرداری تبریز واقع شده، علاوه بر ۲۰۰ نوع کفش از اقوام و دوره‌های مختلف ایران و جهان، لوازم و تجهیزات کفاشی نیز جمع‌آوری و در معرض نمایش گذاشته است.  

همچنین از جمله روش‌هایی که به وسیله آن می‌توان قدمت کفش‌ها را مشخص کرد، استناد به عکس‌ها و کتب قدیمی است که سرنخی از دوره تاریخی کفش‌های مورد نظر را به دست بدهند. در حال حاضر ۲۰۰ جفت کفش و قطعات وسایل و تجهیزات کفاشی در موزه نگهداری می‌شود. قدیمی‌ترین آنها یک قطعه چرم بوفالو متعلق به ۴۵۰ سال پیش است که با مواد روغنی و به شیوه سنتی فرآوری شده است.  

صنعت چرم و پوست به گواه تاریخ سابقه‌ای پیش از ورود آریایی‌ها به ایران داشته و هم اکنون تبریز به عنوان نخستین شهر کشور در پرداخت صنعتی به این مقوله صاحب آوازه‌ای جهانی در زمینه تولید چرم و کفش بوده است.  

 

ایجاد نخستین کارخانه‌های چرم در تبریز در دوران قاجار

آغاز فعالیت صنعت کفش در تبریز و استان آذربایجان‌شرقی به سال ۱۳۰۸ بازمی‌گردد. در دوران قاجار بازارهای شهر تبریز به عنوان بزرگترین بازارهای جهان خودنمایی می‌کرد، صنعت کفش به واسطه وجود کارگاه‌های سنتی تولید چرم در تبریز پا گرفت به گونه‌ای که در اواخر دوره قاجار نخستین کارخانه‌های چرم در تبریز و به پشتوانه آن بزرگترین کارخانه چرم ایران در سال ۱۳۱۰ هجری در تبریز تاسیس و شروع به کار کرد در دهه‌های اخیر صنعت کفش در تبریز همگام با تحولات در جوامع صنعتی و سوق دادن به سوی ماشینی شدن و استفاده از مواد مصنوعی به عنوان یک ضرورت وارد میدان استفاده از فناوری جدید برای تولید کفش شده است، حدود ۶۰ درصد کفش ایران در تبریز تولید می‌شود.  

کفش و چرم تبریز از پیشینیه‌ای غنی و آوازه‌ای بلند برخوردار است، در حال حاضر تولیدکنندگان بنامی در شهر تبریز اقدام به تولید کفش‌های تمام چرم می‌کنند که نام و آوازه‌ای جهانی برای خود و تبریز به ارمغان آورده‌اند، به جرأت می‌توان مدعی شد که چرم و کفش تبریز، برندی آشنا برای بسیاری از ایرانیان است، نقطه قوت کفش تبریز توجه به کیفیت ممتاز آن است چرا که پیشکسوتان این عرصه معتقدند کیفیت حرف اول را در تولید محصولات‌مان دارد. شهر تبریز به دلیل قدمت صنعت پوست و چرم به ویژه در یکصد سال اخیر، مهد این صنعت در کشور به شمار می‌آید.  

حدود ۵۰ سال است که کفشدوزی کم کم از حالت سنتی خارج و به ماشینی شدن قدم گذاشته است ولی هنوز افراد زیادی در ایران و خارج از کشور هستندکه علاقمند به خرید و استفاده از کفش‌های دست‌دوز هنرمندان تبریزی هستند.  

با گذشت سال‌ها و مدرن شدن صنعت کفش همینطور که در بازار بزرگ تبریز قدم می‌زنید، در گوشه و کنار بازار صدای چکش و هنرنمایی صنعتگران کفش دست دوز به گوش می‌رسد. 

 

تولید سالانه ۱۳۰ میلیون جفت کفش در تبریز

این شهرت کفش تبریز را باید نتیجه فعالیت سه هزار و۵۸۰ واحد فعال در این صنعت شامل دو هزار و ۲۰۰ واحد تولیدی، یکهزار و ۲۶۰ واحد توزیعی و ۱۲۰ واحد خدماتی دانست، صنعتی که ۱۱۰ هزار تبریزی از آن ارتزاق می کنند و ۶۰ هزار شغل مستقیم در این شهر ایجاد کرده و چرخ ۵۵ واحد بزرگ تولیدی دارای پروانه به واسطه فعالیت در حوزه کفش می چرخد.

بر اساس آمارها و طبق اعلام دست اندرکاران صنعت کفش تبریز، سالانه ۹۰ تا ۱۳۰ میلیون جفت کفش در این شهر تولید می شود که ۸۰ درصد آن را کفش های چرمی تشکیل می دهد و همین ظرفیت موجب شده تا تولید ۹۰ درصد کفش چرم دوز، ۸۰ درصد کفش های ایمنی و ۸۰ درصد کفش های ورزشی سالنی کشور به نام تبریز سند بخورد و بزرگترین واحد تولید زیره کشور و خاورمیانه نیز در این شهر فعال است.

 

صادرات خرما از تبریز به جای کفش و فرش/ سهم ۱۰ درصدی تبریز از صادرات کفش ایران

با وجود همه این ویژگی های منحصر بفرد در مورد صنعت کفش تبریز هر شنونده عادی نیز انتظار دارد که نام این محصول را در صدر آمار و ارقام کالاهای صادراتی این شهر ببیند اما اجازه دهید شما را با نقل قولی از دبیر میز تجاری روسیه در آذربایجان شرقی متعجب کنیم، آنجایی که سید یوسف حسینی به خبرنگار فارس می گوید: در شرایطی که کفش و فرش و آجیل تبریز یک مزیت تولیدی و اقتصادی و البته برندی برای این شهر محسوب می شود، جالب است بدانید که بجای کفش و فرش، خرما بیشترین میزان صادرات از تبریز به روسیه را در اختیار دارد، آن هم در حالی که با وجود واحدهای متعدد تولید کفش و فرش، حتی یک درخت خرما نیز در این شهر وجود ندارد.

رئیس اتحادیه کفاشان، پستاسازان و سراجان تبریز نیز در این خصوص می گوید: هر چند تبریز در بسیاری از حوزه ها همچون میزان تولید کفش های چرم دوز، ایمنی و ورزشی حائز رتبه نخست در کشور است، اما طبق آمار رسمی تنها ۱۰ درصد از صادرات کشور در حوزه کفش به نام تبریز ثبت شده که البته معتقدیم میزان واقعی این صادرات به مراتب بیش از این ارقام است چون بخش قابل توجهی از تولیدات کفش تبریز به صورت پیله وری ابتدا به استان هایی مانند آذربایجان غربی یا خراسان می رود و از آنجا به کشورهایی چون عراق و افغانستان صادر می شود و به همین دلیل صادرات کفش تبریز به نام دیگر استان ها زده می شود.

 

کمبود نیروی کار، فرسودگی ماشین آلات و گردش سرمایه مهمترین مشکلات صنعت کفش تبریز است

علیرضا جباریان فام در خصوص وضعیت کنونی صنعت کفش تبریز نیز اظهار می کند: بعد از پویش خرید کالای ایرانی که کفش تبریز یکی از صنوف پیشگام در این زمینه بود و البته اعلام ممنوعیت واردات کفش از سال ۹۷، رشد قابل توجهی را در این صنعت شاهد بودیم به گونه ای که کفش تبریز هم از لحاظ تنوع و هم به جهت تعداد بالای تولید حتی در حد و اندازه استانداردهای اروپا قرار گرفته است.

اگر تسهیلات کم درصد و حمایت می توانیم

وی اما به افزایش نسبی میزان قاچاق کفش نسبت به چند سال پیش اشاره کرده و هر چند میزان آن را تهدیدی جدی برای بازار تولیدات داخلی نمی داند اما معتقد است دلیل اصلی پایین بودن قاچاق کفش قیمت بالای دلار است که این امر را فاقد صرفه کرده و در صورت کاهش قیمت دلار به طور حتم شاهد افزایش آمار قاچاق کفش نیز خواهیم بود.

جباریان در مورد اینکه به نظر می رسد قیمت تمام شده کفش تبریز بالاست، به خبرنگار فارس می گوید: این امر با توجه به افزایش دستمزدها و قیمت سرسام آور مواد اولیه کاملا طبیعی است و شخصاً پیش بینی می کنن که متاسفانه  سال بعد تنها با توجه به افزایش بیش از ۵۰ درصدی دستمزدها،قیمت کفش در بهترین حالت حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت.

وی با بیان اینکه در تامین نیروی انسانی برای کار در واحدهای تولیدی کفش به شدت با مشکل مواجه هستیم، می افزاید: البته این معضلی اجتماعی و مربوط به همه حوزه ها و صنوف است اما تلاش کرده ایم با تاسیس مدرسه عالی مهارت با همکاری دانشگاه آزاد زمینه را برای حضور نیروی کار ماهر در صنعت کفش تبریز فراهم کنیم و افرادی که در این مدرسه مهارت وارد می شوند، آموزش های لازم را به شرط استخدام دریافت می کنند.
رییس اتحادیه تولید و صادر کنندگان کفش آذربایجان شرقی افزایش قیمت مواد اولیه را مشکل اساسی دیگری می داند که واحدهای تولیدی را به شدت با معضل سرمایه در گردش مواجه کرده و تصریح می کند: هر چند تا کنون با تعطیلی واحدها روبرو نبوده ایم و فعالان این بخش به هر نحو ممکن خود را سر پا نگه داشته اند اما تداوم این شرایط در آینده ای نزدیک موجب ریزش واحدها به ویژه از نوع کوچک خواهد شد، موضوعی که در کنار دور بودن صنعت کفش تبریز و واحدهای فعال در این بخش از تکنولوژی های روز، آینده این صنعت ریشه دار را با ابهام و نگرانی های جدی روبرو می کند.

 

لزوم حمایت های دولتی برای بهتر شدن حال کفش تبریز

وی در خصوص نقدهای مطرح در باب فقر طراحی در تولیدات کفش تبریز نیز می گوید: از حدود پنج سال پیش تلاش کرده ایم این مشکل را از طریق برگزاری دوره های تخصصی با حضور اساتید بین المللی طراحی کفش حل کنیم به گونه ای که در اولین اقدام با آوردن یکی از پروفسورهای دانشگاهی از ایتالیا ۶۰ واحد تولیدی تبریز را در زمینه طراحی کفش آموزش دادیم و اکنون نتیجه آن را در کفش های غیر ماشینی شاهد هستیم و پس از کرونا نیز در مدرسه عالی مهارت این کلاس ها را ادامه خواهیم داد و اگر کرونا اجازه دهد با استفاده از تجارب اساتید بین المللی به دنبال استاد پروری در حوزه طراحی کفش هستیم.
جباریان با تأکید مجدد بر لزوم حل مشکلات عدیده صنعت کفش تبریز خاطر نشان می کند: موضوعاتی چون نبود نیروی کار مورد نیاز، قیمت سرسام آور مواد اولیه و البته فقر تکنولوژیکی و فرسوده بودن ماشین آلات مهمترین مواردی هستند که حل آنها نیازمند حمایت های جدی دولتی است و دولت می تواند از طریق ارائه تسهیلات کم بهره زمینه را برای ورود ماشین آلات بروز و در نتیجه ارتقا کیفی و کمی تولیدات کفش فراهم کند، موضوعی که زمینه ساز افزایش درآمد واحدهای تولیدی، ترغیب نیروی کار برای حضور در این صنعت و البته گردش مالی بهتر صنعت کفش تبریز خواهد شد.

 

صنعت کفش تبریز مانند بسیاری دیگر از صنایع کوچک به فراموشی سپرده شده اند/ ۲۵۰۰ تولیدی کفش شناسنامه‌دار

جعفر فرزانه یکی از فعالان حوزه کفش تبریز است که به خبرنگار فارس می گوید: متأسفانه امروز صنایع کوچک هیچ جایگاهی در کشور ما ندارند و گویا کسی آنها را نمی بیند در حالی که صنایع کوچکی مانند کفش از اصنافی است که با کمترین سرمایه می توانند اشتغالزایی بالایی داشته باشند و این در شرایطی است که در کشور ما برای ایجاد صنایع بزرگی که شاید چند دهم صنایع کوچکی مانند کفش بازده و اشتغال زایی ندارند، هزاران میلیارد هزینه می شود، هزینه ای که با کمترین مقدار آن ده ها و صدها کارگاه کفاشی راه می افتد و زمینه اشتغال هزاران جوان بیکار فراهم می شود.

وی در مورد قدمت و قدرت صنعت کفش تبریز خاطر نشان می کند: در تبریز دو هزار و ۵۰۰ تولیدی کفش شناسنامه دار داریم و هر خانواده ای را که بررسی کنید، سابق بر این حداقل یکی دو نفر کفش کار داشته است اما امروز به شدت با کمبود نیروی کار مواجه هستیم و هر چند مدرسه عالی مهارت کفش نیز در تبریز راه اندازی شده اما باید پرسید مگر این مدرسه می تواند چند درصد نیروی کار مورد نیاز را تربیت و تامین می کند آن هم در شرایطی که صنف کفاشی به واسطه شرایط کشور از تحریم ها گرفته تا نبود و گرانی مواد اولیه ضعیف شده و به واسطه عدم توجیه اقتصادی نیروی جدیدی وارد آن نشده و نیروهای موجود فعلی نیز عموما از افراد قدیمی است که آنها نیز در حال کم شدن هستند و در هیچ یک از کارگاه ها مانند قدیم نیروی جوان نداریم و متوسط سنی بالای ۳۰ سال است.

 

با ادامه روند فعلی در چند سال آینده چیزی بنام صنعت کفش تبریز وجود نخواهد داشت

این فعال صنعت کفش تبریز می افزاید: فارغ از همه مشکلات اعم از قیمت مواد اولیه و حقوق و دستمزدها، در آینده نه چندان دور با مشکل جدی نیروی انسانی روبه‌رو خواهیم شد و فرسودگی ماشین آلات مورد استفاده در این بخش و ناتوانی کارگاه ها برای خرید ماشین آلات بروز نیز به این مشکلات دامن زده و ما نیز دیگر قبول کرده ایم که وضعیت همین است و صنف کفاشی در مرداب دست و پا می زند و این دست و پا زدن نه تنها هیچ نتیجه ای نداشته بلکه موجب شده هر روز بیشتر از قبل در باتلاق مشکلات غرق شویم. 

فرزانه می گوید: ۴۱ سال در این صنعت بوده و جان و مال خود را داده ام اما اگر همین امروز امکانش باشد، جمع می کنم و می روم چون هر کدام از همکاران سابق خود را می بینم که عطای این کار را به لقایش بخشیده اند، نه تنها پشیمان نیستند بلکه می گویند اگر می دانستم خیلی وقت ها پیش این کار را کنار می گذاشتم و همه این دلسردی ها و ناامیدی ها به این خاطر است که هیچ حمایتی به ویژه از سوی دولت وجود ندارد و در کمترین حالت اگر وام های بدون بهره یا حداقل با درصد کم برای بروز رسانی کارگاه ها و ماشین آلات داده نشود، در چند سال آینده چیزی از صنعت کفش تبریز باقی نخواهد ماند.

 

تاثیر مستقیم تضعیف صنعت کفش تبریز بر دیگر صنایع

البته باید توجه داشت که مشکلات ذکر شده عرصه را تنها بر صنعت کفش تبریز تنگ نکرده بلکه به طور مستقیم و غیر مستقیم بر فعالیت سایر بخش های صنعتی نیز سایه انداخته، صنایعی مانند چرم تبریز که همانند صنعت کفش حرف اول را در کشور می زند اما به واسطه ارتباط زنجیروار این صنایع با یکدیگر ضعف و مشکلات هر یک، دیگری را نیز متأثر کرده است.

مهدی امینی رئیس شهرک صنعتی چرمشهر تبریز در همین خصوص به خبرنگار فارس می گوید: صنعت چرم تبریز با وجود مشکلات ریز و درشتی که با آنها دست به گریبان است، در بازار داخلی نیز به دلیل خرید مدت دار چرم از چرم کاران توسط صنایع هدفی چون کیف و کفش و فروش نقدی محصول حاصل از آن به چند برابر قیمت تمام شده واقعی با چالشی جدی روبروست و در کنار فقر در طراحی به روز محصولاتی چون کفش موجب شده تا مردم به سمت استفاده از کفش و اجناس غیر چرم و نامرغوب کشیده شوند و در واقع بنا به چنین دلایلی بازار داخلی چرم نیز از دست رفته است.

 

مسعود بنابیان عضو اتاق بازرگانی و ریس انجمن چرم آذربایجان شرقی نیز در خصوص تأثیر وضعیت فعلی صنعت کفش بر فعالیت چرم کاران تبریز تصریح می کند: به لحاظ آماری ۳۰۰ واحد در شهرک چرم و کفش تبریز مستقر هستند که از این تعداد ۶۰ واحد مجموعه های بزرگ هستند و مابقی واحدهای کوچک هستند که حتی برخی با مساحتی زیر هزار متر کمتر از ۱۰ نفر نیرو دارند و از این تعداد یکصد واحد فعال هستند که این واحدها نیز به طور متوسط با ۳۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت کار می کنند و بازگشت سرمایه صنایع پایین دستی چون کیف و کفش مهمترین مشکل این حوزه است حتی با این وجود فعالیت واحدها با چنین ظرفیت های پایینی، میزان تولید بیش از تقاضاست و نتیجه آن فروش چرم با چک های مدت دار بیش از ۹ ماه به صنایع هدفی چون کفش است و با اضافه شدن تورم به همه این مشکلات، سرمایه چرم کاران روز به روز کوچکتر می شود.

با توجه به آنچه که ذکر شد، باید این سئوال و یا بهتر بگوییم، این ابهام را مطرح کرد که آیا نباید در روزگاری که به واسطه شرایط ویژه کشور در نتیجه تحریم های خارجی، حفظ منابع اشتغال و درآمد داخلی از نان شب نیز واجب تر است، نگاهی ویژه به ظرفیت هایی چون صنعت چرم و کفش داشت، صنایعی که در شهرهایی مانند تبریز دارای قدمت و زیرساخت های بالقوه و هر یک این ظرفیت را دارا هستند که با کمترین توجه و حمایت ها نه تنها زمینه اشتغال و چرخش چرخ تولید را به سهل ترین نوع ممکن خواهند کرد، بلکه می توانند از ابزارهای تحقق رویای دیرینه صادرات غیرنفتی باشند.

بدون شک صنایع کوچکی چون صنعت کفش از صنایعی هستند که بر خلاف حوزه نفتی، واحدهای تولیدی آن می توانند با سرمایه های حتی چند میلیونی در کارگاه های کوچک اتفاقات بزرگی را رقم بزنند، امری که تحقق آن نیازمند توجه و حمایت های حداقلی به ویژه از سوی نهادهای دولتی و اجرایی و حل مشکلات عدیده این صنعت البته با صرف هزینه های بسیار کم است، هزینه هایی که در قیاس با ریخت و پاش های بی حساب و کتاب و البته بدون خروجی متعدد، منافع بسیاری را به دنبال خواهد داشت.

انتهای پیام/