در رابطه با بحث حرام یا حلال بودن موسیقی ایرانی و سنتی و … و آواز و رقص همیشه مطالبی مطرح بوده، اما در این خصوص دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی ، استفتائات صورت گرفته از ایشان و پاسخ های مربوطه را منتشر کرده است، که می تواند راهگشا باشد. به گزارش قلم […]
در رابطه با بحث حرام یا حلال بودن موسیقی ایرانی و سنتی و … و آواز و رقص همیشه مطالبی مطرح بوده، اما در این خصوص دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی ، استفتائات صورت گرفته از ایشان و پاسخ های مربوطه را منتشر کرده است، که می تواند راهگشا باشد.
به گزارش قلم پرس: متن کامل سوال و جواب های به شرح ذیل است:
س ۱۱۲۸. ملاک تمییز موسیقى حلال از حرام چیست؟ و آیا موسیقى کلاسیک حلال است؟ بسیار مناسب است که معیار آن را بیان فرمایید.
ج. هر موسیقى که به نظر عرف موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه که مناسب با مجالس عیش و نوش است باشد، موسیقى حرام محسوب مى شود و فرقى نمى کند که موسیقى کلاسیک باشد یا غیر کلاسیک. تشخیص موضوع هم موکول به نظر عرفى مکلّف است و اگر موسیقى این گونه نباشد به خودى خود اشکال ندارد.
س ۱۱۲۹. گوش دادن به نوارهایى که توسط سازمان تبلیغات اسلامى و یا مؤسسه اسلامى دیگر مجاز اعلام شده اند، چه حکمى دارد؟ و استفاده از آلات موسیقى مثل کمان، وِیولون و نَى چه حکمى دارد؟
ج. جواز گوش دادن به نوارها منوط به تشخیص خود مکلّف است که اگر تشخیص دهد مشتمل بر غنا و موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس عیش و نوش و خوش گذرانى و همچنین مطالب باطل نیست، گوش دادن به آن اشکال ندارد بنا بر این تجویز آن توسط سازمان تبلیغات اسلامى و یا هر مؤسسه اسلامى دیگر به تنهایى دلیل شرعى براى مباح بودن آن نیست و به کارگیرى آلات موسیقى در موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و گناه جایز نمى باشد، ولى استفاده حلال از آن ها براى اهداف عقلایى اشکال ندارد و تشخیص مصادیق هم موکول به نظر خود مکلّف است.
س ۱۱۳۰. منظور از موسیقى لهوى چیست؟ و راه تشخیص موسیقى لهوى از غیر آن چیست؟
ج. موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه آن است که به سبب ویژگى هایى که دارد انسان را از خداوند متعال و فضائل اخلاقى دور نموده و به سمت بى بندوبارى و گناه سوق دهد و مرجع تشخیص موضوع عُرف است.
س ۱۱۳۱. آیا شخصیت نوازنده و محل نواختن و یا غرض و هدف از آن در حکم موسیقى تأثیر دارد؟
ج. موسیقى حرام، موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس لهو و گناه است و گاهى شخصیت نوازنده یا کلام همراه آهنگ یا مکان و یا سایر شرایط در این که موسیقى تحت عنوان موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و حرام و یا عنوان حرام دیگر قرار بگیرد مؤثر است مانند این که بر اثر آن امور، منجر به ترتّب فساد شود.
س ۱۱۳۲. آیا معیار حرمت موسیقى فقط لهوى بودن آن است یا این که میزان تحریک و تهییج آن هم تأثیر دارد؟ و اگر باعث حزن و گریه شنونده شود، چه حکمى دارد؟ خواندن و شنیدن غزلهایى که به صورت سه ضرب و همراه با موسیقى خوانده مى شوند، چه حکمى دارد؟
ج. ملاک آن ملاحظه کیفیت نواختن موسیقى با در نظر گرفتن همه خصوصیات و ویژگى هاى آن است و این که از نوع موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد، هر موسیقى که به حسب طبیعت خود از نوع موسیقى لهوى باشد، حرام است اعم از این که مهیّج باشد یا خیر و موجب ایجاد حزن و اندوه و حالات دیگر در شنونده بشود یا خیر و هرگاه غزل هایى که همراه با موسیقى خوانده مى شوند به صورت غنا و آواز لهوى مناسب مجالس لهو و لعب در آیند، خواندن و شنیدن آن ها حرام است.
س ۱۱۳۳. غنا چیست؟ آیا غنا فقط شامل صداى انسان است یا این که شامل صداهاى حاصل از آلات موسیقى هم مى شود؟
ج. غنا عبارت است از صداى انسان در صورتى که با ترجیع همراه بوده و مناسب مجالس لهو و گناه باشد که خواندن به این صورت و گوش دادن به آن حرام است.
س ۱۱۳۴. آیا زدن بر ظرف ها و سایر وسایلى که جزء آلات موسیقى نیستند، در عروسى ها توسط زنان جایز است؟ اگر صدا به بیرون از مجلس برسد و مردان آن را بشنوند چه حکمى دارد؟
ج. جواز این عمل بستگى به کیفیت نواختن دارد. اگر به شیوه متداول در عروسى هاى سنّتى باشد و لهو محسوب نشود و فسادى هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد.
س ۱۱۳۵. دف زدن توسط زنان در عروسى ها چه حکمى دارد؟
ج. استفاده از آلات موسیقى براى نواختن موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل الله جایز نیست.
س ۱۱۳۶. آیا گوش دادن به غنا در خانه جایز است؟ اگر در فردى تأثیر نداشته باشد چه حکمى دارد؟
ج. گوش دادن به غنا به طور مطلق حرام است، چه در خانه به تنهایى شنیده شود و یا در حضور دیگران و چه در او تأثیر بگذارد یا خیر.
س ۱۱۳۷. بعضى از جوانان که تازه به سن بلوغ رسیده اند از مراجعى تقلید مى کنند که فتوا به حرمت موسیقى به طور مطلق داده اند هرچند از رادیو و تلویزیون دولت اسلامى پخش شود، حکم این مسأله چیست؟ و آیا اگر ولىّ فقیه گوش دادن به موسیقى حلال را اجازه داده باشد، آیا تجویز او به خاطر احکام حکومتى براى جواز آن کافى است یا این که آنان باید به فتواى مرجع تقلید خود عمل کنند؟
ج. فتوا به جواز یا عدم جواز گوش دادن به موسیقى از احکام حکومتى نیست، بلکه حکم شرعى فقهى است و بر هر مکلّفى واجب است در اعمالش به فتواى مرجع تقلید خود مراجعه کند. ولى موسیقى اگر مناسب با مجالس لهو و گناه نباشد و مفسده اى هم بر آن مترتّب نگردد، دلیلى بر حرمت آن وجود ندارد.
س ۱۱۳۸. مقصود از موسیقى و غنا چیست؟
ج. غنا یعنى ترجیع صدا به نحوى که مناسب با مجالس لهو باشد که از گناهان بوده و بر خواننده و شنونده حرام است. ولى موسیقى، نواختن آلات آن است که اگر به نحو معمول در مجالس لهو و گناه باشد، هم بر نوازنده و هم بر شنونده حرام است. و اگر به آن نحو نباشد، فى نفسه جایز است و اشکال ندارد.
س ۱۱۳۹. من در مکانى کار مى کنم که صاحب آن همیشه به نوارهاى غنا گوش مى دهد و من هم مجبور به شنیدن آن هستم، آیا این کار براى من جایز است یاخیر؟
ج. اگر نوارها در بردارنده غنا یا موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و معصیت باشند، گوش دادن آن جایز نیست. ولى اگر مجبور به حضور در آن مکان هستید، رفتن به آن جا و کارکردن در آن براى شما اشکال ندارد ولى واجب است به غنا گوش ندهید هرچند به گوش شما بخورد و آن را بشنوید.
س ۱۱۴۰. موسیقى که از رادیو و تلویزیون جمهورى اسلامى پخش مى شود، چه حکمى دارد؟ آیا این گفته که حضرت امام(قدّس سرّه) موسیقى را به طور مطلق حلال اعلام کرده اند، صحیح است؟
ج. نسبت حلال دانستن موسیقى به طور مطلق به راحل عظیم الشأن حضرت امام خمینى(قدّس سرّه) کذب و افتراء است. امام(قدّس سرّه ) معتقد به حرمت موسیقى مناسب با مجالس معصیت بودند و نظر ما هم همین است، ولى اختلاف در دیدگاه ها از تشخیص موضوع نشأت مى گیرد زیرا تشخیص موضوع موکول به نظر خود مکلّف است. گاهى نظر نوازنده با نظر شنونده تفاوت پیدا مى کند که در این صورت موسیقى که به تشخیص مکلّف لهو و مناسب با مجالس گناه است بر او گوش دادن به آن حرام مى باشد و امّا صداهاى مشکوک محکوم به حلیّت هستند و پخش از رادیو و تلویزیون به تنهایى دلیل شرعى بر مباح و حلال بودن آن ها محسوب نمى شود.
س ۱۱۴۱. گاهى از رادیو و تلویزیون آهنگ هایى پخش مى شود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و فسق هستند، آیا بر من واجب است که از گوش دادن به آن ها خوددارى نموده و دیگران را هم از آن منع کنم؟
ج. اگر آن ها را از نوع موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس لهو مى دانید، جایز نیست به آن ها گوش دهید، ولى نهى دیگران از باب نهى از منکر منوط به این است که احراز نمایید که آنان هم آهنگ هاى مزبور را از نوع موسیقى حرام مى دانند.
س ۱۱۴۲. گوش دادن و توزیع غنا و موسیقى لهوى که محصول کشورهاى غربى است، چه حکمى دارد؟
ج. در عدم جواز گوش دادن به موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و باطل، فرقى بین زبان ها و کشورهاى محل تولید وجود ندارد. بنا بر این خرید و فروش و گوش دادن و توزیع این نوارها در صورتى که محتوى غنا یا موسیقى لهوى حرام باشند جایز نیست.
س ۱۱۴۳. خواندن به صورت غنا توسط هر یک از مرد یا زن چه از طریق نوار کاست باشد و یا از طریق رادیو و چه همراه موسیقى باشد و یا نباشد، چه حکمى دارد؟
ج. غنا حرام است و خواندن به صورت غنا و گوش دادن به آن جایز نیست اعم از این که توسط مرد باشد یا زن و به طور مستقیم باشد یا از طریق نوار و همراه با نواختن آلات لهو باشد یا نه.
س ۱۱۴۴. نواختن موسیقى به منظور اهداف و اغراض عقلایى و حلال در مکان مقدّسى مانند مسجد چه حکمى دارد؟
ج. نواختن موسیقى لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس لهو و گناه به طور مطلق جایز نیست حتّى اگر در غیر مسجد و براى غرض عقلایى حلالى باشد، ولى اجراى سرودهاى انقلابى و مانند آن همراه با نغمه هاى موسیقى در مکان مقدس و در مناسبت هایى که آن را اقتضا مى کند، اشکال ندارد مشروط بر این که با احترام آن مکان منافات نداشته باشد و در مکان هایى مثل مسجد براى نمازگزاران مزاحمت ایجاد نکند.
س ۱۱۴۵. آیا آموختن موسیقى به خصوص سنتور جایزاست؟ ترغیب و تشویق دیگران به آن چه حکمى دارد؟
ج. به کارگیرى آلات موسیقى براى نواختن موسیقى غیرلهوى، اگر براى اجراى سرودهاى انقلابى یا دینى و یا براى اجراى برنامه هاى فرهنگى مفید و برنامه هاى دیگر با غرض عقلایى مباح باشد، اشکال ندارد به شرط این که مستلزم مفاسد دیگرى نباشد و همچنین آموختن و یاد دادن نوازندگى براى امر فوق فى نفسه اشکال ندارد. ولى ترویج موسیقى با اهداف عالیه نظام مقدس اسلامى سازگار نیست.
س ۱۱۴۶. گوش دادن به صداى زن هنگامى که شعر و غیر آن را به صورت دکلمه مى خواند اعم از این که شنونده، جوان باشد یا خیر، مذکر باشد یا مؤنث، چه حکمى دارد؟ و اگر آن زن از محارم باشد، حکم آن چیست؟
ج. اگر صداى زن به صورت غنا نباشد و گوش دادن به صداى او هم به قصد لذت و ریبه نباشد و مفسده اى هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد و فرقى بین موارد فوق نیست.
س ۱۱۴۷. آیا موسیقى سنّتى که میراث ملى ایران مى باشد، حرام است یا خیر؟
ج. چیزى که از نظر عرف، موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و معصیت محسوب شود، به طور مطلق حرام است و در این مورد فرقى بین موسیقى ایرانى و غیر ایرانى و موسیقى سنتى و غیر آن نیست.
س ۱۱۴۸. گاهى از رادیوهاى عربى بعضى از آهنگ هاى موسیقى پخش مى شود، آیا گوش دادن به آن ها به خاطر علاقه به شنیدن زبان عربى جایز است؟
ج. گوش دادن به موسیقى لهوى متناسب با مجالس لهو و معصیت به طور مطلق حرام است و علاقه به شنیدن زبان عربى مجوّز شرعى براى آن محسوب نمى شود.
س ۱۱۴۹. آیا تکرار اشعارى که به صورت آواز و بدون موسیقى خوانده مى شوند جایز است؟
ج. غنا حرام است هرچند همراه بانواختن آلات موسیقى نباشد و منظور از غنا ترجیع صدا به نحوى است که مناسب با مجالس لهو مضلّ عن سبیل اللّه و فسق باشد، ولى صِرف تکرار شعر اشکال ندارد.
س ۱۱۵۰. خرید و فروش آلات موسیقى چه حکمى دارد؟ و حدود استفاده از آن ها کدام است؟
ج. خرید و فروش آلات مشترک براى نواختن موسیقى غیر لهوى اشکال ندارد.
س ۱۱۵۱. آیا غنا در مثل قرآن و دعا و اذان جایز است؟
ج. غنا صوتى است که با ترجیع همراه بوده و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد که به طور مطلق حرام است حتّى اگر در دعا و قرآن و اذان و مرثیه و غیره باشد.
س ۱۱۵۲. امروزه موسیقى براى معالجه بعضى از بیمارى هاى روانى مانند افسردگى، اضطراب، مشکلات جنسى و سرد مزاجى زنان به کار مى رود، حکم آن چیست؟
ج. اگر احراز شود که نظر پزشک متخصص و امین این است که معالجه متوقف بر استفاده از موسیقى است، به کارگیرى آن به مقدارى که معالجه بیمار اقتضا مى کند اشکال ندارد.
س ۱۱۵۳. گوش دادن به غنا اگر باعث تمایل بیشتر انسان به همسرش شود، چه حکمى دارد؟
ج. مجرّد افزایش تمایل به همسر مجوّز شرعى براى گوش دادن به غنا محسوب نمى شود.
س ۱۱۵۴. اجراى کنسرت توسط زن براى زنان با علم به این که گروه نوازندگان نیز زن هستند، چه حکمى دارد؟
ج. اگر اجراى کنسرت به صورت ترجیع لهوى (غنا) باشد و یا موسیقى که نواخته مى شود از نوع لهوى مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب مجالس گناه باشد حرام است.
س ۱۱۵۵. اگر معیار حرمت موسیقى، لهو بودن و مناسبت آن با مجالس لهو و گناه است، پس آوازها و سرودهایى که باعث ایجاد طرب در بعضى از مردم حتّى کودک غیر ممیّز مى شوند، چه حکمى دارند؟ و آیا گوش دادن به نوارهاى مبتذلى که در آن ها زنان به صورت غنا مى خوانند ولى طرب آور نیستند جایز است؟ همچنین مسافرینى که سوار اتوبوس هاى عمومى که غالباً از این نوارها استفاده مى کنند مى شوند، چه تکلیفى دارند؟
ج. چنانچه موسیقى یا آوازى که با ترجیع همراه است از لحاظ کیفیت یا مضمون یا حالت خاص شخص نوازنده یا خواننده در خلال نواختن یا خواندن از نوع غنا یا موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و معصیت باشد، گوش کردن به آن حرام است حتّى براى کسى که او را تحریک نکند و اگر در اتوبوس ها و ماشین هاى دیگر نوار غنا یا موسیقى لهوى پخش شود، مسافرین باید از گوش دادن به آن خوددارى نموده و نهى از منکر کنند.
س ۱۱۵۶. آیا جایز است مردى غناى زن اجنبیه را به قصد لذت بردن از حلال خود گوش کند؟ آیا غناى زن براى شوهر و برعکس جایز است؟ و آیا این گفته صحیح است که شارع مقدس غنا را به علت ملازمت آن با مجالس لهو و لعب و عدم انفکاک از آن دو حرام کرده و تحریم غنا ناشى از تحریم آن مجالس است؟
ج. گوش دادن به غنا که عبارت است از ترجیع صدا به نحوى که مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد، مطلقاً حرام است، حتّى غناى زن براى شوهرش و بالعکس و قصد لذت بردن از همسر، استماع غنا را مباح نمى کند و حرمت غنا و مانند آن، با تعبّد به شرع ثابت شده و از احکام ثابت فقه شیعه محسوب مى شود و دائر مدار ملاکات فرضى و آثار روانى و اجتماعى نمى باشد، بلکه تا زمانى که این عنوان حرام بر آن صدق کند، حکم آن حرمت و وجوب اجتناب به طور مطلق است.
س ۱۱۵۷. دانشجویان دانشکده علوم تربیتى باید در مرحله دروس اختصاصى در درس سرودها و آوازهاى انقلابى شرکت کنند زیرا در آن جا قطعه هاى موسیقى را آموخته و به طور اجمالى با آن ها آشنا مى شوند. وسیله اصلى فراگیرى این درس ارگ است، آموختن این درس که جزء واحدهاى اجبارى است چه حکمى دارد؟ خرید و استفاده از وسیله مذکور براى ما چه حکمى دارد؟ و به خصوص خواهران نسبت به اجراى تمرین در برابر مردها چه وظیفه اى دارند؟
ج. استفاده از آلات موسیقى فى نفسه براى اجراى سرودهاى انقلابى و برنامه هاى دینى و فعالیت هاى فرهنگى و تربیتى مفید، اشکال ندارد و خرید و فروش آلات نوازندگى و یاددادن و فراگیرى آن براى استفاده در امور مذکور اشکال ندارد و خواهران مى توانند با رعایت حجاب واجب و ضوابط شرعى در کلاس درس حاضر شوند.
س ۱۱۵۸. بعضى از ترانه ها در ظاهر انقلابى هستند و عرف هم آن ها را انقلابى مى داند ولى نمى دانیم که آیا خواننده، قصد خواندن یک ترانه انقلابى را داشته یا یک ترانه طرب آور و لهو را، با توجه به این که خواننده مسلمان نیست ولى ترانه هاى او ملّى و متضمّن جملاتى برضد اشغال و همچنین تحریک مردم به مقاومت است، گوش دادن به این ترانه ها چه حکمى دارد؟
ج. اگر کیفیت آن ها از نظر شنونده عرفاً، لهوى مضلّ عن سبیل الله نباشد، گوش دادن به آن ها اشکال ندارد و قصد و نیّت خواننده و مضمون چیزى که مى خواند در این باره تأثیرى ندارد.
س ۱۱۵۹. جوانى به عنوان مربّى و داور بین المللىِ بعضى از ورزش ها به کار اشتغال دارد. شغل او اقتضا مى کند که به بعضى از باشگاه هایى وارد شود که غنا و موسیقى حرام در آن ها پخش مى شود، با توجه به این که این کار مقدارى از هزینه هاى زندگى او را تأمین مى کند و فرصت هاى شغلى هم در محل زندگى او کم است، آیا این کار براى او جایز است؟
ج. این شغل براى او اشکال ندارد هرچند گوش دادن به غنا و موسیقى لهوى براى او حرام است امّا در موارد اضطرارى جایز است داخل مجلس غنا و موسیقى حرام شود، ولى باید از گوش دادن به آن اجتناب کند و آن چه که بدون اختیار به گوش او مى خورد، اشکال ندارد.
س ۱۱۶۰. آیا فقط گوش دادن به موسیقى، حرام است یا این که شنیدن آن هم حرام است؟
ج. شنیدن غنا یا موسیقى لهوى حکم گوش دادن را ندارد مگر در بعضى از موارد که شنیدن از نظر عرف گوش دادن محسوب مى شود.
س ۱۱۶۱. آیا نواختن موسیقى همراه قرائت قرآن با غیر از آلاتى که استفاده از آن ها در مجالس لهو و لعب معمول است، جایز است؟
ج. تلاوت قرآن کریم با صداى زیبا و صوت مناسب با شأنِ قرآن کریم اشکال ندارد، بلکه امر راجحى است مشروط براین که به حدّ غناى حرام نرسد، ولى نواختن موسیقى با آن، وجه شرعى ندارد.
س ۱۱۶۲. طبل زدن در جشن هاى میلاد و غیر آن چه حکمى دارد؟
ج. استفاده از آلات نوازندگى و موسیقى به نحو لهوى و مناسب با مجالس لهو و گناه به طور مطلق حرام است.
س ۱۱۶۳. آلات موسیقى که دانش آموزان مدارس عضو گروه هاى سرود آموزش و پرورش از آن ها استفاده مى کنند چه حکمى دارند؟
ج. آن دسته از آلات موسیقى که در نظر عرف از آلات مشترک قابل استفاده براى کارهاى حلال محسوب مى شوند، جایز است به طور غیر لهوى براى مقاصد حلال به کار گرفته شوند ولى آلاتى که عرفاً از آلات مخصوص لهو محسوب مى شوند جایز نیست مورد استفاده قرار گیرند.
س ۱۱۶۴. آیا ساخت سنتور که از آلات موسیقى محسوب مى شود و کسب درآمد با آن به عنوان شغل جایز است؟ آیا بهره گیرى از اموال و کمک به ساخت سنتور به منظور توسعه و تکمیل صنعت سنتورسازى و تشویق نوازندگان به نواختن آن جایز است؟ و آیا آموزش موسیقى سنتى ایرانى به قصد نشر و احیاى موسیقى اصیل جایز است؟
ج. استفاده از آلات نوازندگى موسیقى براى اجراى سرودهاى ملّى یا انقلابى یا هر امر حلال و مفیدى تا زمانى که به حد لهو مضلّ عن سبیل اللّه و مناسب با مجالس معصیت نرسیده است اشکال ندارد. همچنین موسیقى و تعلیم و یادگرفتن و ساختن آلات آن براى اهداف مذکور فى نفسه اشکال ندارد.
س ۱۱۶۵. چه آلاتى لهو محسوب مى شوند و استفاده از آن ها به هیچ وجه جایز نیست؟
ج. آلاتى که نوعا در لهو و لعب به کار مى روند و منفعت حلالى دربرندارند.
س ۱۱۶۶. آیا گرفتن اجرت براى تکثیر نوارهاى صوتى که محتوى امور حرامى هستند جایز است؟
ج. هر نوار صوتى که گوش دادن به آن حرام است، تکثیر و گرفتن اجرت براى آن هم جایز نیست.
