«دکتر معصومه معدن‌کن» استاد پیشکسوت دانشگاه تبریز، در این مراسم اظهار داشت: مرحوم استاد مرتضوی از خرمن علم بزرگانی نظیر بدیع‌الزمان فروزان‌فر، جلال‌الدین همایی، ملک‌‌الشعرای بهار، مجتبی مینوی و احمد بهمن‌یار، بهره برده بودند. در مقام عمل، به شدت پایبند آموخته‌ها و گفته‌های خود بودند و مرتب تاکید می‌کردند که مطالب این کتاب‌ها «برای آدم‌شدن ما» است.
نقش مرتضوی در اعتلای جهانی دانشگاه تبریز بی‌بدیل است
وی با اشاره به اینکه شهامت ایشان در دوره پیروزی انقلاب اسلامی هیچ‌گاه از یاد نخواهد رفت، متذکر شد: ایشان نخستین رئیس دانشگاه کشور بودند که سال ۵۷ در اعتراض به کشتار گارد شاهنشاهی، از ریاست دانشگاه استعفا کردند؛ در وزارت علوم دست به تحصن زدند و با آن شهامت مثال‌زدنی، سخنرانی‌ی کردند که شنیدن آن مو بر تن هر کس، راست می‌کرد.
معدن‌کن ادامه داد: مقدمه ۳۰ صفحه‌ای ایشان در مورد اشکالات و ایرادات نظام آموزشی ایران، سیستم آموزش، جذب دانشجو و ارتقای اساتید را با شجاعت، مورد نقد قرار داد؛ استاد معتقد بودند «سیستم واحدی دروس» از آمریکا و ژاپن اخذ شده و نمی‌تواند به درد آموزش ما بخورد.
استاد دانشگاه تبریز یادآور شد: ایشان در سال‌های بعد و قبل از انقلاب، برگزیده جشنواره‌ها و جایزه‌های مهم علمی و ادبی بودند، اما هیچ‌گاه حاضر به پذیرش این جوایز نمی‌شدند؛ البته نه از روی قهر، بلکه تدریس و تالیف را وظیفه خود می‌دانستند و پاداشی برای آن قائل نبودند.
وی اضافه کرد: این در حالی بود که از نظر مالی در مضیقه بودند و حتی حقوق ایشان در سال‌های اول انقلاب، قطع شده بود، به طوری که مجبور شدند برخی از کتاب‌های‌شان را بفروشند.
معدن‌کن به خدمات ماندگار دکتر مرتضوی در دانشگاه تبریز اشاره کرد و افزود: خدماتی نظیر تاسیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران و انتشار مجله علمی و پژوهشی دانشکده ادبیات، آوازه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز را در محافل علمی و ادبی جهان، مطرح کرد.
وی خاطرنشان کرد: مراودات علمی استاد با مراکز دانشگاهی جهان، به قدری بود که تا همین چند سال پیش، مجلات و کتب ارزشمند از جای‌جای جهان، به نام ایشان، به دانشکده ادبیات می‌رسید.
معدن‌کن در ادامه به بیان ویژگی‌های تدریس استاد مرتضوی پرداخت و گفت: کلاس درس ایشان، جدی، پرمحتوا و بی‌حاشیه بود و ساعت درسی ایشان، در دوره‌های فوق‌لیسانس حتی گاه به سه ساعت نیز می‌رسید. برای یک درس، گاه تا ۱۲۰ منبع معرفی می‌کردند که خودشان بر همه آن‌ها تسلط داشتند و ما به عنوان دانشجو باید مرتباً از نحوه مطالعه این منابع، گزارش ارائه می‌دادیم.
وی اضافه کرد: تدریس ایشان مبتنی بر «شیوه مایوتیک سقراط» بود و استاد معتقد بود که ذهن انسان، تمام علوم را در خود دارد و وظیفه معلم، زایاندن این علوم است.
دانشجوی سال‌های دور استاد مرتضوی، با بیان اینکه مرحوم مرتضوی هیچ‌گاه طالب نام و مقام و جاه نبود، بیان کرد: به خاطر همین صفت فروتنی و اجتناب از شهرت‌طلبی بود که بنده هر چه خواهش کردم نتوانستم دکتر مرتضوی را متقاعد کنم که اسم‌شان را روی پایان‌نامه فوق‌لیسانس و دکترای خود بنویسم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه جوانمردی، از خصلت‌های بارز ایشان بود، خاطرنشان کرد: از آنچه در رفتار و کردار ایشان دیدم، می‌توانم سوگند یاد کنم که دکتر مرتضوی، از شیعیان و مریدان خاص حضرت امیرالمومنین(ع) بودند.
وی عشق به میهن را از دیگر خصلت‌های استاد مرتضوی خواند و افزود: فائق‌آمدن بر دسیسه‌ها و اغواهایی که دشمن به بهانه قوم‌گرایی و زبان‌گرایی راه می‌اندازد، در خصیصه میهن‌پرستی استاد بود.
معدن‌کن در عین حال، متذکر شد: ما به خوبی می‌دانیم که پرستش، تنها شایسته خداوند است اما شما را به خدا ما را از این خصیصه میهن‌پرستی، محروم نکنید. اگر کشورهایی مثل افغانستان و سوریه، این خصلت عزیز را داشتند، فریب اغواها و تفرقه‌های دشمن را نمی‌خوردند و امروز به چنین روزگار سیاهی نمی افتادند.
تسلط دکتر مرتضوی به زبان‌های خارجه، حیرت‌انگیز بود
در ادامه این مراسم، «نصراله امامی» از دیگر دانشجویان دکتر مرتضوی که امروز از اساتید برجسته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز شناخته می‌شود، یادآور شد: بنده دو سال در محضر استاد مرتضوی بودم اما بعد از آن، و در مدت چهل‌وچند سال سابقه تدریسم، هیچ‌گاه جدا از یاد استاد نبودم و همچنان شاگردی ایشان را می‌کردم.
وی احاطه علمی دکتر مرتضوی را شگفت‌انگیز توصیف کرد و گفت: تسلط ایشان به انگلیسی و فرانسوی، باعث حیرت دانشجویان خارجی بود. در متونی مانند حکمت‌الاشراق و فصوص‌الحکم بارها احاطه ایشان را به عربی دیده‌بودیم. در کنار زبان‌های خارجی، دکتر مرتضوی به زبان‌های باستانی و اوستایی نیز اشراف داشتند.
امامی، به اطلاعات تاریخی مرحوم مرتضوی پرداخت و افزود: دکتر مرتضوی، در طریق حافظ‌شناسی، آشنایی دقیق با تاریخ سیاسی عصر حافظ را ضروری می‌دانستند؛ پژوهش‌های ایشان در مورد تاریخ دوره ایلخانی، ریشه در همین موضوع داشت.
دانسته‌های بدیهی ما از حافظ، محصول کشفیات دکتر مرتضوی است
محمدرضا ضیا، استاد دانشگاه اصفهان که در سال‌های اخیر، با مقالات حافظ‌پژوهشی در میان اهالی دانشگاه شناخته می‌شود، در این مراسم، به نقش دکتر مرتضوی در تبیین شعر حافظ اشاره و خاطرنشان کرد: عجیب است که کارهایی که نسل دکتر مرتضوی انجام داده، بعد از گذشت ۵۰ سال، هنوز ماندگار است و برکت دارد، اما ما امروز، مقالاتی می‌نویسیم که دو سال بعد، خودمان فراموش می‌کنیم.
وی با بیان اینکه بدیهیات حافظ‌شناسی امروز نتیجه کشفیات دکتر مرتضوی است، گفت: مثلاً امروز این نکته که «ایهام» خصیصه اصلی شعر حافظ است، دانسته مشترک همه ما است، اما ایشان بودند که این نکته را در آن زمان، در کتاب «مکتب حافظ» عیان کردند.
ضیا اضافه کرد: من مطمئن هستم که دکتر مرتضوی، حاشیه‌های زیادی برای کتاب‌های مختلف نوشته‌اند، اما نمی‌دانم این کتاب‌ها الان در چه وضعیتی هستند. این حاشیه‌‌ها بسیار حایز اهمیت است و لازم است تا در اسرع وقت، عکس‌برگردان و ضبط شود.
این پژوهشگر، نسخه‌های قزوینی، خانلری، سلیم نیساری، سایه و عیوضی را پنج تصحیح برتر دیوان حافظ به ترتیب زمانی خواند و افزود: یکی از اهمیت‌های حافظ‌پژوهی دکتر مرتضوی این بود که پی به تصحیح اهمیت دکتر عیوضی برده بود.
وی اظهار داشت: این ذهنیت که شعر حافظ، ارتباط عمودی ندارد، از قدما تا امروز، مطرح بوده‌است، اما دکتر مرتضوی به خوبی به این موضوع پرداخته و مثال‌های متعددی در ردّ این موضوع آورده‌است.
ضیا، همچنین در ابتدای سخنان خود به وضعیت خانه و کتابخانه دکتر مرتضوی اشاره کرد و گفت: در غرب، وقتی کافکا در یک کافه چای خورده، آن کافه را به عنوان یک اثر فرهنگی و تاریخی گرامی می‌دارند. اما متاسفانه در کشور ما آثار شخصیت بزرگی مثل دکتر مرتضوی، در وضعیت خوبی نیست.
عقابی که با قیل‌وقال کلاغ‌ها، هم‌کلام نشد
باقر صدری‌نیا، دیگر استاد پیشکسوت عرفان و تصوف دانشگاه تبریز، دیگر سخنران این مراسم بود که اظهار داشت: درخشش دکتر مرتضوی، از دوره جوانی آغاز شد؛ آن هم نه در میان افراد معمولی، بلکه ایشان در میان نخبگان و دلاورانی مانند دکتر خیام‌پور، رجایی بخاری و قاضی‌طباطبایی چهره‌ای درخشان بودند.
وی جوانمردی و فروتنی را از خصلت‌های بارز استاد مرتضوی خواند و خاطرنشان کرد: مرحوم مرتضوی، مسئولیت‌پذیر، اما در عین حال، منصب‌گریز بود و دلبستگی به مقام نداشت. مسئولیت‌های علمی نظیر ریاست دانشگاه را به چشم مشاغل تحصیلی می‌‌دید و حاضر نبود به خاطر مقام و مسئولیت، مجیز کسی را بگوید.
صدری‌نیا به ماجرای دیدار روسای دانشگاه با محمدرضا پهلوی اشاره کرد و گفت: در همایشی که روسای دانشگاه‌‌های کشور در رامسر داشتند، اساتید دانشگاه در صف منظمی منتظر شاه بودند تا با او دیدار کنند. این برنامه از تلویزیون پخش می‌شد. تک‌تک اساتید موقع دست‌دادن با شاه، تا حد دست‌بوسی، خم می‌شدند. نفر آخر، دکتر مرتضوی بود که با جسارت مثال‌زدنی، حاضر نشد در برابر شاه، قد خم کند.
استاد دانشگاه تبریز بیان کرد: دریغ بر ما که نتوانستیم آن‌گونه که شاید، از ایشان بهره ببریم. این خسران، از بزرگترین حسرت‌های تبریز است. دکتر مرتضوی عقا‌ب‌وار در تنهایی آسمان‌ها سیر می‌کرد اما حاضر نشد با قیل‌وقال کلاغ‌ها هم‌کلام شود.
