هنوز کلاس درس شروع نشده، دانش‌آموزان برای شنیدن زنگ پایان کلاس لحظه‌شماری می‌کردند. کسی به ریاضی علاقه نشان نمی‌داد. بیشتر بچه‌ها این درس را خشک، بی‌روح و به درد نخور می‌دانستند. خانم معلم دو راه پیش رو داشت؛ اول اینکه تدبیری بیندیشد و مسیر آموزش را به گونه‌ای هموار سازد تا نگاه دانش‌آموزانش را نسبت به ریاضی تغییر بدهد و دیگر آنکه بگوید ریاضی همین هست و بس. باید یاد بگیرید، امتحان بدهید و نمره بیاورید تا از این کلاس بیرون بروید. نگار نصراله‌زاده که از کودکی عاشق سر و کله زدن با دورریختنی‌ها بود و برای هر کاری تدبیری داشت، راه نخست را انتخاب کرد. بچه‌ها به بازی، کاردستی، سرگرمی و خلاقیت علاقه نشان می‌دادند، اما از ریاضی فرار می‌کردند. بنابراین، خانم معلم، ریاضی را به بازی گرفت. دورریختنی‌ها را وسط آورد و کلاس را چنان تغییر داد که حالا هر دانش‌آموز از درهای پلاستیکی تا کاغذهای رنگی را با خود به مدرسه می‌آورد تا به کمک خانم معلم مبحثی از درس را تمرین کند و نکته‌ای بیاموزد. آنچه بهانه این گفتوگو شد، دست‌ورزی‌های این خانم معلم است. تلفیق هنر با ریاضی و ساعت ورزش کاری کرد که بچه‌ها با شوق دنبال یادگیری باشند و خانم معلم نیز تجربه‌هایش را در قالب کتاب «دست‌ورزی‌های ریاضی» منتشر کند تا دیگر معلمان هم از روش‌های او در آموزش ریاضی بهره ببرند. کسب رتبه‌های برتر در زمینه‌های معلم پژوهنده، مقاله‌نویسی، اقدام‌پژوهی و راه‌اندازی جشنواره شهر ریاضی در سطح استان آذربایجان شرقی، در کنار طراحی سؤال برای مسابقات کانگورو، از جمله نقاط قوت کارنامه اوست. وی سابقه تدریس در پایه‌های ششم، پنجم و سوم ابتدایی را در مدرسه‌های شهر مراغه دارد. متن گفتوگو با نگار نصراله‌زاده که دانشجوی کارشناسی‌ارشد رشته ریاضی است و تنها هفت سال سابقه تدریس دارد، پیش روی شماست.
شما درس ریاضی را با شیوه‌ای خلاق در قالب بازی، سرگرمی و دست‌ورزی تدریس می‌کنید. چه عاملی سبب شد این مسیر را برای تدریس انتخاب و دنبال کنید؟
علت اصلی، علاقه نداشتن دانش‌آموزان و تنفر آن‌ها از ریاضیات است. من به عنوان دانش‌آموخته ریاضی، از همان ابتدای کار دنبال راه حلی بودم تا این بی‌انگیزگی را برطرف کنم. از نگاه من، دلیل انگیزه نداشتن بچه‌ها، بی‌‌نشاط بودن و درگیر تدریس نکردن عملی آنان با درس است. با تحقیق و اقدام‌پژوهی به این نتیجه رسیدم که بچه‌ها ریاضیات را درسی به درد نخور و خشک و بی‌روح می‌دانند که در زندگی هیچ مصرف و کاربردی ندارد. بر همین اساس، سراغ تلفیق هنر با ریاضی رفتم و برای هر مبحث درسی بازی طراحی کردم. به‌تدریج، بازی‌هایی را که در درس ریاضی ریشه دارد طراحی کردم و در زنگ هنر یا زمان تفریح در حیاط مدرسه با بچه‌ها انجام دادیم. در مرحله بعد، خود بچه‌ها را درگیر ساخت ابزارهای این بازی‌ها کردم. کم‌کم نشاط و انرژی در کلاس ریاضی افزایش یافت. بازی‌هایی را طراحی کردم تا به صورت گروهی انجام بدهند. ساعت تدریس کلاس ریاضی را به چند قسمت تقسیم کردم. مرور درس جلسه قبل، رفع اشکال بچه‌ها، تدریس و تمرین، پرسش و پاسخ و در نهایت بازی و دست‌ورزی در کلاس من جا باز کردند. من در کلاس درس هیچ وقت متکلم‌وحده نیستم و بچه‌ها را در همه بخش‌ها دخالت می‌دهم.
روش دست‌ورزی خودتان را به طور مصداقی توضیح بدهید. چرا این روش را انتخاب کردید؟ با این روش تا چه حد مشکل اولیه‌تان برطرف شد؟
در اولین قدم، در زنگ هنر ساخت تخته وایت برد با طلق و کاغذ را به همه بچه‌ها آموزش دادم تا انگیزه‌ای برای انجام محاسبات و تمرین‌ها باشد.
در قدم بعدی به آن‌ها گفتم انواع دگمه و در بطری را جمع کنند تا از آن‌ها به عنوان مهره‌های بازی استفاده کنیم. سپس در زنگ هنر ساخت چند جعبه برای قرار دادن مهره‌ها را آموزش دادم.
از آن‌جا که حفظ کردن و درک عمل ضرب برای بچه‌ها دشوار بود، به کمک دو تاس یا مکعب شش وجهی، چند ماژیک و یک صفحه شطرنجی، یک بازی طراحی کردم. کاری که بچه‌ها به راحتی می‌توانند روی هر سطح دیگری مانند کاشی‌های کف سالن مدرسه یا کلاس، با کمک چند تکه گچ هم آن را اجرا کنند. از این روش برای تدریس مساحت هم می‌توان استفاده کرد. برای تثبیت و تمرین آموزش ضرب، این کار را به صورت بازی در زنگ ورزش هم می‌توان دنبال کرد. با این شیوه توانستم مشکل یادگیری ضرب را برطرف کنم.
۴ × ۵ = ۲۰
۲۰ × ۳ = ۶۰
روش دست‌ورزی مورد نظر شما برای کدام مباحث درسی ریاضی کاربرد دارد؟ لطفاً مثال بزنید.
من روش دست‌ورزی را برای تمام مباحث ریاضی مانند اعشار، چهارعمل ریاضی و مقایسه، کسرها و غیره، به خصوص در دوره ابتدایی، به کار می‌برم و سعی می‌کنم در سایر درس‌ها، چه عمومی و چه تخصصی، از این روش و بارش فکری کمک بگیرم تا تدریسی بانشاط، مفهومی و عینی داشته باشم.
چه امکانات و ابزارهایی برای انجام این کار مورد نیاز است؟ یعنی معلم باید چه وسایل یا امکاناتی را تهیه کند تا بتواند در کلاس درس خود این کار را انجام بدهد؟
معلم خلاق می‌تواند با دورریختنی‌ها، کاغذ و مقوا، قوطی یا هر وسیله‌ای بهترین و ماندگارترین دست‌ورزی‌ها را، حتی در دورترین مناطق، بسازد. در ساخت و استفاده از این وسایل می‌توان بچه‌ها را راهنمایی کرد تا آنان نیز از خلاقیت خود بهره بگیرند و کمک معلم باشند و فقط مقلد صرف نباشند. برای مثال، من آموزش ضرب را روی کاغذ شطرنجی اجرا کردم و شاگردم پیشنهاد داد با گچ در کف کلاس درس این تمرین را انجام بدهیم.
آموزش با روش دست‌ورزی در مقایسه با روال معمول از نگاه شما چه تفاوتی دارد و چه تأثیری در میزان یادگیری بچه‌ها می‌گذارد؟ مثال ملموسی بزنید.
من به سه نوع سبک یادگیری، یعنی کلامی، دست‌ورزی و تصویری معتقدم. معلم باید هر سه سبک را در تدریس به کار گیرد. اما استفاده از دست‌ورزی ارزش بالاتری دارد، زیرا این روش در درون خود کلام و تصویر را هم شامل می‌شود. وقتی معلم در تدریس از بازی و دست‌ورزی استفاده می‌کند و حتی خود بچه‌ها را هم در آموزش سهیم می‌کند، خودش می‌تواند بر آموزش و یادگیری نظارت داشته باشد و آنان را فعال و درگیر ماجرا کند. وقتی دانش‌آموز درگیر آموزش می‌شود، یادگیری ملموس و عینی می‌شود. در عین حال، بچه‌ها با علاقه بیشتری آموزش را دنبال می‌کنند. در کنار این مباحث، تعامل، تعاون، کشف خلاقیت و استعداد و افزایش اعتماد‌به‌نفس را هم خواهیم داشت. معلم می‌تواند با طراحی انواع کارت‌های بازی، مهره‌ها و نظایر آن، بچه‌ها را به عرصه آموزش غیرمستقیم در منزل وادارد و اوقات فراغت مناسبی برای آنان مهیا کند تا ساعت‌ها درگیر و سرگرم باشند و تاحدی از بازی با موبایل و تبلت و غیره فاصله بگیرند.
شما برای معرفی و گسترش روش کاری خودتان یک کتاب هم نوشته‌اید. درباره کتابتان بفرمایید. در این کتاب چه نکاتی آموزش داده می‌شوند و استفاده از آن چه کمکی به معلم می‌کند؟
من تاکنون کتاب‌هایی درباره مباحث تیزهوشان، هوش، کتاب کار و… نوشته و کارکرده‌ام. اواخر سال ۹۶ هم با توجه به نیاز بچه‌ها و در راستای فعالیتی که خودم در کلاس با آن درگیر هستم، کتابی با محور دست‌ورزی، خلاقیت و بازی و سرگرمی نوشتم که هم‌اکنون در حال نگارش و تدوین جلد دوم آن هستم. این کتاب هر شش پایه دبستان را در بر می‌گیرد و به معلم کمک می‌کند آموزش بهتری داشته باشد. معلم بر حسب پایه درسی می‌تواند از بازی‌ها و دست‌ورزی‌های کتاب استفاده کند. روش ساخت هر وسیله، کاربرد آن و ابزارهای مورد نیاز و کارکرد آن توضیح داده شده‌اند. دانش‌آموزان می‌توانند به کمک اعضای خانواده مباحث درسی را در منزل و در قالب بازی دنبال کنند.
آیا این روش تدریس را به معلمان دیگر هم آموزش می‌دهید؟
من در پژوهش‌سراها، مدرسه‌ها و آموزشگاه‌ها کلاس دارم. بنابراین، به طور مستقیم با معلمان و دانش‌آموزان و اولیا در ارتباطم و به سؤالات آنان پاسخ می‌دهم و به صورت عملی آن‌ها را در ساخت و نحوه بازی راهنمایی می‌کنم. در شبکه‌های اجتماعی و حتی تماس‌های تلفنی هم با همه کسانی که کتاب را تهیه کرده‌اند در ارتباطم و آنان را راهنمایی می‌کنم. خوش‌حالم که می‌توانم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در آموزش دانش‌آموزان کشورم سهیم باشم.
برای رسیدن به این مرحله از تدریس، یعنی استفاده از بازی و دست‌ورزی، با چه کسانی مشورت کردید، یا از کجا ایده گرفتید؟
من از کودکی به بازی، کلاژ، طراحی و سرو کله زدن با دورریختنی‌ها علاقه داشتم. یادم هست با قیچی و چسب سراغ کاغذهای اضافه و روزنامه‌های باطله می‌رفتم و برای خودم کاردستی درست می‌کردم. این استعدادی است که خدا در وجودم قرار داده است و من هم سعی کرده‌ام از آن برای تدریس بهره ببرم. از کاشی‌های حیاط منزل، انواع ظروف، جعبه شکلات، در بطری، انواع دکمه و هر چیزی استفاده می‌کنم.
امروز هم که در کار تدریس و آموزش فعال هستم، این مسیر را دنبال می‌کنم و از دانش‌آموزانم می‌خواهم با بازی و سرگرمی مسیر یادگیری را دنبال کنند. همیشه دنبال ایده‌های جدید هستم. برای دفتر کار بچه‌ها انواع استیکر و شکل‌های تصویری موجود در برنامه‌های گوشی‌های همراه را تهیه می‌کنم و با کمک همین تصویرها بازی‌هایی درست می‌کنم که بچه‌ها به آن‌ها علاقه دارند و درس را با کمک آن‌ها یاد می‌گیرند. این روش در کار آموزش سبب شده بچه‌ها بدانند و درک کنند که یادگرفتن همیشه نیازمند ابزارهای گران قیمت نیست. با ساده‌ترین‌ها هم یاددهی و یادگیری امکان‌پذیر است.
و کلام آخر شما؟
آرزو دارم بتوانم بازی‌هایی را تولید کنم که همکارانم از آن برای آموزش و حتی به عنوان جایزه‌های هدفمند استفاده کنند. یادمان باشد، با خلاقیت و دست‌ورزی می‌توان در مسیر آموزش موفق بود.
